Στο επίκεντρο του ενημερωτικού ενδιαφέροντος βρίσκεται και πάλι η νόσος Lyme, με αφορμή την έκταση που έλαβε η περίπτωση της Μπέλα Χαντίντ, του διάσημου top model, που ταλαιπωρείται από τη νόσο και βρίσκεται σε διαδικασία θεραπείας.
Τι είναι η νόσος Lyme
Όπως εξηγεί ο ΕΟΔΥ, η νόσος Lyme ή μπορρελίωση είναι μία βακτηριακή λοίμωξη που μεταδίδεται από τα τσιμπούρια. Αποτελεί, δε, την πιο διαδεδομένη μεταδιδόμενη λοίμωξη από τσιμπούρια σε εύκρατες περιοχές της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Ασίας, με αυξανόμενη γεωγραφική κατανομή. Ένα κοινό σύμπτωμα της νόσου είναι το μεταναστευτικό ερύθημα, το πρώιμο δερματικό εξάνθημα της νόσου.
Η Borrelia afzelii και η B. garinii είναι τα κύρια παθογόνα είδη στην Ευρώπη και συσχετίζονται με δερματικές και νευρολογικές επιπλοκές αντίστοιχα. Στην Ελλάδα έχουν γίνει πολύ λίγες αναφορές για κλινικά περιστατικά.
Η μετάδοσή της στον άνθρωπο συμβαίνει μέσω τσιμπήματος από μολυσμένο τσιμπούρι. Ο κίνδυνος μετάδοσης αυξάνεται όσο περισσότερο διαρκεί η προσκόλληση, γι’ αυτό είναι σημαντική η γρήγορη αφαίρεση του κρότωνα από το σώμα κατά τη διάρκεια των πρώτων ωρών.
Η λοίμωξη μπορεί να είναι ασυμπτωματική. Η συμπτωματική λοίμωξη έχει ευρύ φάσμα συμπτωμάτων και εκδηλώσεων, ανάλογα με το στάδιο της λοίμωξης.
Πρώιμες εκδηλώσεις (2-30 ημέρες μετά το τσίμπημα): Το πρώιμο δερματικό εξάνθημα εμφανίζεται σε περίπου 60-90% των περιστατικών. Πρόκειται για ένα ερυθηματώδες εξάνθημα, που εξαπλώνεται σταδιακά περιφερικά, από το σημείο του τσιμπήματος, χωρίς να είναι σημαντικά επηρμένο ή επώδυνο. Εμφανίζεται εντός 2-30 ημερών μετά το τσίμπημα και μπορεί να φτάσει σε διάμετρο έως και 30 εκατοστά. Διαρκεί συνήθως αρκετές εβδομάδες. Εικόνες μεταναστευτικού ερυθήματος μπορείτε να δείτε και στις ιστοσελίδες του Αμερικανικού CDC και του Ινστιτούτου του Ηνωμένου Βασιλείου “National Institute for Health and Care Excellence” .
Μερικοί ασθενείς μπορεί, επίσης, να έχουν εικόνα συστηματικής «γριπώδους συνδρομής» (αλλά χωρίς σημαντικά αναπνευστικά συμπτώματα), με πυρετό, ρίγος, κεφαλαλγία, κόπωση, αρθραλγίες, μυαλγίες και διογκωμένους λεμφαδένες, που μπορεί να εκδηλωθούν ακόμη και χωρίς εξάνθημα. Το καλόηθες δερματικό «λεμφοκύττωμα από Borrelia» είναι μια ασυνήθιστη δερματική εκδήλωση της πρώιμης λοίμωξης, που συνήθως εντοπίζεται στον λοβό του αυτιού, τη θηλή ή το όσχεο, μπορεί να παραμείνει για μερικούς μήνες εάν δεν ληφθεί θεραπεία και μπορεί να εκληφθεί ως δερματικό λέμφωμα, εξαιτίας της έντονης συνοδού λεμφοκυτταρικής διήθησης.
Εάν δεν θεραπευτεί, η λοίμωξη μπορεί να διασπαρεί και να προσβάλλει το νευρικό σύστημα (10% των περιστατικών), τις αρθρώσεις και, σπανιότερα, την καρδιά.
Όψιμες εκδηλώσεις (ημέρες έως μήνες μετά το νύγμα): Η νευρομπορρελίωση αποτελεί την κύρια επιπλοκή, που παρατηρείται έως και στο 12% των ασθενών. Μπορεί να εμφανιστεί οξεία νευρομπορρελίωση, με πάρεση προσωπικού νεύρου, λεμφοκυτταρική μηνιγγίτιδα, ριζονευρίτιδα. Συνήθως, εμφανίζεται μέσα στις πρώτες περίπου 6 – 12 εβδομάδες της λοίμωξης. Η μηνιγγοεγκεφαλίτιδα είναι λιγότερο συχνή. Μπορεί περιστασιακά να αναπτυχθεί πιο βραδέως εξελισσόμενη ριζοπάθεια σε περίοδο μηνών, κυρίως σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Ο ριζιτικός πόνος μπορεί να είναι πολύ έντονος, αλλά συνήθως μειώνεται ταχέως μετά την αντιβιοτική αγωγή.
Άλλες ασυνήθιστες εκδηλώσεις περιλαμβάνουν: πολλαπλό μεταναστευτικό ερύθημα, διαλείπουσα αρθρίτιδα και καρδίτιδα, που μπορεί να προκαλέσει ανωμαλίες καρδιακού ρυθμού. Αυτές οι εκδηλώσεις παρουσιάζονται, επίσης, μέσα σε λίγες εβδομάδες έως αρκετούς μήνες μετά τη μόλυνση. Εκδηλώσεις όψιμης (μη θεραπευμένης) μπορρελίωσης Lyme μπορεί να αφορούν στο δέρμα, το νευρικό ή το μυοσκελετικό σύστημα. Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν τη χρόνια ατροφική ακροδερματίτιδα, μια επίμονη δερματική λοίμωξη που προσβάλλει συνήθως τα άκρα, προκαλώντας φλεγμονή και τελικά λέπτυνση του προσβεβλημένου δέρματος με συνοδό νευροπάθεια.
Η όψιμη νευρομπορρελίωση εκδηλώνεται συνήθως ως εγκεφαλομυελίτιδα και μπορεί να μοιάζει με σκλήρυνση κατά πλάκας. Η αρθρίτιδα Lyme προσβάλλει μία μεγάλη άρθρωση, συνήθως του γόνατος. Όλες οι εκδηλώσεις προκαλούνται από ενεργό λοίμωξη που ανταποκρίνεται στην αντιβιοτική αγωγή, αλλά η ανάρρωση μπορεί να είναι ανεπαρκής, ανάλογα με το βαθμό της υποκείμενης ιστικής βλάβης πριν τη θεραπεία.
Διάγνωση
Η αρχική διάγνωση είναι συνήθως κλινική. Οι εργαστηριακές εξετάσεις είναι απαραίτητες για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση της λοίμωξης σε μεταγενέστερο στάδιο. Τα αντισώματα είναι συνήθως ανιχνεύσιμα εντός 4-8 εβδομάδων από τη μόλυνση. Σε ασθενείς με ύποπτες πρώιμες εκδηλώσεις της νόσου και αρνητικό αρχικό ορολογικό έλεγχο, συνιστάται ο έλεγχος διαδοχικών δειγμάτων ορού. Για την εργαστηριακή ορολογική επιβεβαίωση της λοίμωξης, χρειάζεται να αποσταλούν σε εξειδικευμένο εργαστήριο δύο διαδοχικά δείγματα ορού, ένα στην αρχή της νόσου και ένα μετά από 4-8 εβδομάδες. Ασθενείς με όψιμες εκδηλώσεις είναι σπάνια οροαρνητικοί και συνήθως έχουν πολύ υψηλούς τίτλους αντισωμάτων.
Ωστόσο, η εμφάνιση ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων σε ασθενείς με άλλες λοιμώξεις ή καταστάσεις, όπως αυτοάνοσα νοσήματα, μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένη διάγνωση και ακατάλληλη θεραπεία. Επιπλέον, τα αντισώματα παραμένουν θετικά, συχνά για μήνες ή έτη μετά τη λοίμωξη, και, ως εκ τούτου, οι ορολογικές δοκιμασίες δεν μπορούν συχνά να διακρίνουν την οξεία/ ενεργό από την παρελθούσα λοίμωξη. Η διάγνωση της ενεργού λοίμωξης συνήθως επιβεβαιώνεται με δύο ορολογικές μεθόδους, βάσει συγκεκριμένου ειδικού πρωτοκόλλου και απαιτεί εξειδικευμένο εργαστήριο.
Άλλες ειδικές εξετάσεις μπορεί να είναι χρήσιμες σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως ο έλεγχος αντισωμάτων και ο μοριακός έλεγχος σε εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) ασθενών με υποψία νευρομπορρελίωσης. Ο μοριακός έλεγχος για Borrelia μπορεί να είναι επίσης χρήσιμος σε βιοψίες δέρματος από ασθενείς με ύποπτο μεταναστευτικό ερύθημα και χρόνια ατροφική ακροδερματίτιδα και σε αρθρικό υγρό από ασθενείς με υποψία αρθρίτιδας Lyme.
Πώς να προστατευθείτε
Για να απομακρυνθείτε από το ενδεχόμενο επαφής με τσιμπούρια, αποφύγετε περιοχές που μπορεί να υπάρχουν σε πλειονότητα, όπως δάση, λιβάδια, περιοχές με δέντρα, θάμνους, ψηλά χόρτα, σωρούς φύλλων και γενικά πυκνή βλάστηση.
• Όταν πηγαίνετε σε περιοχές όπου μπορεί να υπάρχουν τσιμπούρια:
– Περπατάτε στο κέντρο των μονοπατιών και όχι σε σημεία με βλάστηση
– Φοράτε ρούχα ανοιχτού χρώματος, με μακριά μανίκια, μακριά παντελόνια, ψηλές κάλτσες και κλειστά παπούτσια. Φοράτε γάντια ιδίως όταν αγγίζετε φυτά.
– Βάλτε αντικουνουπικά/ εντομοαπωθητικά σπρέυ ή λοσιόν στο ακάλυπτο δέρμα και πάνω από τα ρούχα
– Μην ξαπλώνετε ή κάθεστε απευθείας στο έδαφος, απλώστε ένα ύφασμα
– Κάντε ντους αμέσως μετά την επιστροφή σας από την ύπαιθρο
• Εάν έχετε ζώα, ρώτησε τον κτηνίατρο πώς να τα προστατεύετε από τα τσιμπούρια και φροντίστε για τον αποπαρασιτισμό τους σε τακτική βάση. Εξετάζετε καθημερινά τα ζώα σας για τσιμπούρια.
• Φροντίστε τον εξωτερικό χώρο του σπιτιού σας, καθαρίστε τον από χόρτα, φύλλα, κλαδιά, παλιά έπιπλα/στρώματα ή απορρίμματα.
Πώς θα καταλάβετε αν έχετε κολλήσει τσιμπούρια
• Ελέγχετε για τσιμπούρια όλο το σώμα, τα ρούχα, τα παιδιά και τα ζώα συχνά, ειδικά όσο είστε στην ύπαιθρο και όταν επιστρέψετε σπίτι. Το τσίμπημα του τσιμπουριού δεν πονάει και μπορεί να μην το καταλάβετε. Τα τσιμπούρια μπορεί να είναι πολύ μικρά και να μοιάζουν με σκούρες φακίδες ή κηλίδες βρωμιάς. Ένας μεγεθυντικός φακός μπορεί να σας βοηθήσει.
Τα τσιμπούρια προτιμούν τα ζεστά και υγρά μέρη του σώματος, τις πτυχώσεις, τις μαλακές και τριχωτές περιοχές. Ψάξτε πιο προσεκτικά στα παρακάτω μέρη: μασχάλες, περιοχή εσώρουχου, ανάμεσα στα πόδια, κάτω από το στήθος, μέσα και γύρω από τα αυτιά, μέσα στον αφαλό, πίσω από τα γόνατα και τους αγκώνες, στα μαλλιά – στο δέρμα του κεφαλιού, γύρω από τα μαλλιά, στον λαιμό, ανάμεσα στα δάκτυλα χεριών και ποδιών, γύρω από τη μέση, σε σημεία που πιέζονται από ρούχα (εσώρουχα, ζώνες, γιακάδες).
• Ελέγχετε προσεκτικά τα ρούχα και τα πανωφόρια σας για τσιμπούρια, συχνά όσο είστε στην ύπαιθρο και ξανά όταν επιστρέψετε στο σπίτι. Αφού επιστρέψετε σπίτι, βγάλτε τα ρούχα, τις κάλτσες και τα παπούτσια σας έξω από το σπίτι και ελέγξτε τα για τσιμπούρια.
Τι να κάνετε αν βρείτε τσιμπούρι στο σώμα σας
Αν βρείτε τσιμπούρι, αυτό θα πρέπει να αφαιρεθεί όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και με σωστό τρόπο, με κατάλληλη λαβίδα/ τσιμπιδάκι, από ιατρό ή κάποιον που να γνωρίζει τον σωστό τρόπο. Εάν δεν ξέρετε τον σωστό τρόπο ή δεν έχετε την κατάλληλη λαβίδα, ΜΗΝ βγάζετε μόνοι σας το τσιμπούρι, αλλά πηγαίνετε άμεσα στον ιατρό, στο πιο κοντινό Κέντρο Υγείας ή Νοσοκομείο.
• ΜΗΝ ζουλήξετε, ΜΗΝ σπάσετε, ΜΗΝ συμπιέσετε και ΜΗΝ τρυπήσετε το σώμα του τσιμπουριού (αυτό αυξάνει την πιθανότητα μόλυνσης). Μην πιάνετε το τσιμπούρι με γυμνά χέρια, αλλά πάντα με γάντια.
• Μην βάζετε τίποτε πάνω στο τσιμπούρι (π.χ. αναμμένο σπίρτο, τσιγάρο, βαζελίνη, παραφίνη, πετρέλαιο, λάδι, βερνίκια/μανό νυχιών, υγρό σαπούνι, άλλη ουσία), γιατί έτσι αυξάνεται ο κίνδυνος μόλυνσης.
Πώς αφαιρούμε σωστά ένα τσιμπούρι από το δέρμα
– Με μία κατάλληλη λαβίδα με λεπτά και στενά/ μυτερά άκρα, πιάνετε το τσιμπούρι (το κεφάλι του) όσο πιο κοντά στο δέρμα γίνεται (προσοχή: όχι με τσιμπιδάκια φρυδιών, καθώς έχουν πλατιά άκρα που μπορεί να το ζουλήξουν).
– Τραβάτε το τσιμπούρι προς τα πάνω, αργά και σταθερά, με ήπια δύναμη
-Μην στρίβετε, μην πιέζετε και μην τραβάτε το τσιμπούρι απότομα
– Όπως έχετε πιάσει το τσιμπούρι με τη λαβίδα, τυλίξτε το σε λίγο χαρτί τουαλέτας και πετάξτε το στην τουαλέτα.
– Αφού αφαιρέσετε το τσιμπούρι, καθαρίστε προσεκτικά την περιοχή του τσιμπήματος και τα χέρια σας με σαπούνι και ζεστό νερό και απολυμάνετε την περιοχή με αντισηπτικό (οινόπνευμα ή ιώδιο)
Ορισμένες αρρώστιες που μεταδίδονται από μολυσμένα τσιμπούρια μπορεί να μεταδoθούν (πιο σπάνια) και με την κατανάλωση μη παστεριωμένων γαλακτοκομικών, όπως π.χ. η «κροτωνογενής εγκεφαλίτιδα» (στη χώρα μας έχουν καταγραφεί συνολικά έξι περιστατικά, εκ των οποίων τα τέσσερα το 2021 στη βόρεια και στην κεντρική Ελλάδα).
Γι’ αυτό, προτιμήστε να:
– Πίνετε μόνο παστεριωμένο γάλα (ή γάλα που έχει βράσει για τουλάχιστον 5 λεπτά).
– Μην τρώτε φρέσκα μαλακά τυριά εάν δεν έχουν ωριμάσει για το κατάλληλο χρονικό διάστημα, ούτε άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα εάν δεν γνωρίζετε ότι τηρήθηκε η σωστή διαδικασία παρασκευής τους.
Πλένετε σχολαστικά τα χέρια σας μετά από κάθε επαφή με φρέσκα μη παστεριωμένα γαλακτοκομικά (π.χ. μετά το άρμεγμα). Μην τρώτε, μην πίνετε και μην καπνίζετε κατά την επαφή με φρέσκα μη παστεριωμένα γαλακτοκομικά.
Αντιμετώπιση και θεραπεία
Όλοι οι ασθενείς με συμπτωματική λοίμωξη από Β. burgdorferi πρέπει να λαμβάνουν κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή (π.χ. δοξυκυκλίνη, ή αμοξυκιλλίνη, κεφαλοσπορίνη, μακρολίδες). Η πρώιμη θεραπεία μπορεί να αποτρέψει τον κίνδυνο ανάπτυξης όψιμων επιπλοκών, αλλά ακόμη και ασθενείς με όψιμο στάδιο νόσου Lyme μπορούν να επωφεληθούν από τα αντιβιοτικά, αν και η κλινική ανάρρωση μπορεί να είναι ανεπαρκής εάν είχε προκληθεί σοβαρή ιστική βλάβη πριν τη θεραπεία. Ασθενείς με μεταναστευτικό ερύθημα θα πρέπει να λαμβάνουν κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή βάσει της κλινικής εικόνας, ακόμη και χωρίς να υπάρχει εργαστηριακή επιβεβαίωση.
