Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο για την κατάσταση που επικρατεί στα Βαλκάνια φιλοξενεί το Politico. Το άρθρο υπογράφει ο Davor Stier, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Κροατίας και νυν μέλος του κοινοβουλίου της χώρας του. Όπως υποστηρίζει ο Stier, αναλύοντας την κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια διαδικασία μετάλλαξης. Και τούτο, διότι από το δόγμα μιας “ενιαίας και ελεύθερης” Ευρώπης οδεύουμε σε μια συγκυρία στην οποία οι σφαίρες επιρροής αναβιώνουν στα Βαλκάνια, ενώ αυξάνεται και η επίδραση ιδεών περί “ανελεύθερης δημοκρατίας”.
Ακολουθεί το κείμενο του Stier:
“Όταν άρχισαν να κυκλοφορούν πληροφορίες ότι η Σερβία και το Κόσοβο συζητούσαν το ενδεχόμενο ανταλλαγής εδαφών, η πρόταση δεν ήταν καινούργια. Αυτό που όμως διέφερε αυτή τη φορά ήταν η αντίδραση από την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Ενώ άλλοτε οι επικριτές θα αποδοκίμαζαν οποιαδήποτε ανταλλαγή εδαφών ως απειλή για την περιφερειακή σταθερότητα, αυτή τη φορά οι αντιδράσεις ήταν μετρημένες. Η γερμανίδα καγκελάριος έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου, ωστόσο ένα μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας σήκωσε τους ώμους και δέχθηκε ως θεμιτή την πρόταση.
Ανεξάρτητα από το πού θα καταλήξει αυτή η πρόταση, και μόνο η ύπαρξη της δείχνει πόσο πολύ έχει αλλάξει η πολιτική στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Η ιδέα μιας “ενιαίας και ελεύθερης Ευρώπης”, η βασική οργανωτική αρχή της ηπείρου μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, καταρρέει. Στη θέση της βλέπουμε μια επιστροφή στις ζώνες επιρροής, μια προσέγγιση που στα γεωπολιτικά πράγματα προωθεί ανελεύθερες δημοκρατίες όπως η Ρωσία και η Τουρκία. Για σχεδόν τρεις δεκαετίες, η Ευρώπη ακολούθησε ένα μονοπάτι ενσωμάτωσης και εκδημοκρατισμού. “Η ενιαία και ελεύθερη Ευρώπη”, μια έννοια που προώθησαν τόσο οι ΗΠΑ όσο και οι ευρωπαίοι ηγέτες, περιέγραφε μια ήπειρο που οι κομμουνιστικές δικτατορίες εξελίσσονταν σε φιλελεύθερες δημοκρατίες και οι σοσιαλιστικές οικονομίες ανοίγονταν στην ελεύθερη αγορά.
Η ευρωπαϊκή πολιτική της διεύρυνσης έγινε ένα εργαλείο σταθεροποίησης για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη μετά τους πολέμους που ξεκίνησε ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Γιουγκοσλαβία δεν ευθυγραμμίστηκε ούτε με το δυτικό ούτε με το ανατολικό μπλοκ. Μόνο μετά την πτώση του κομμουνισμού προσφέρθηκε στα Βαλκάνια μια θέση στην “ενιαία και ελεύθερη Ευρώπη”.
Τελευταίως, ωστόσο, η μετα-ψυχροπολεμική υπόσχεση δείχνει να “ξεθυμαίνει”. Ποιος είναι όμως ο ιδεολογικός ανταγωνιστής της; Οι ανελεύθερες δημοκρατίες που προσβλέπουν στην εγκαθίδρυση σφαιρών επιρροής στις γραμμές που βρίσκονταν κάποτε οι παλιές τους αυτοκρατορίες.
Η επιστροφή των ζωνών επιρροής δεν σημαίνει ότι η Σοβιετική Ένωση και η Οθωμανική αυτοκρατορία αναγεννώνται από τις στάχτες τους. Σημαίνει όμως ότι η Μόσχα και η Άγκυρα ασκούν την επιρροή της με αυξημένη θέρμη.
Κατά τη διάρκεια της ομιλίας μετά την εκλογή του το 2011, ο Ταγίπ Ερντογάν ισχυρίστηκε ότι “το Σαράγεβο κέρδισε σήμερα όσο και η Κωνσταντινούπολη”, υπονοώντας ότι η Βοσνία και η Ερζεγοβίνη, μαζί με τη Δαμασκό, τη Βηρυττό και τα παλαιστινιακά εδάφη, εντάσσονται στη σφαίρα επιρροής του. Φέτος, όταν απαφορεύθηκε στον πρόεδρο πλέον Ερντογάν να πραγματοποιήσει ομιλίες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, χρησιμοποίησε το Σαράγεβο ως βάση για την εκλογική του εκστρατεία προς την τουρκική διασπορά στην Ευρώπη.
Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επίσης έδειξε, πρώτα στην Γεωργία και μετά στην Ουκρανία, ότι η Μόσχα δεν θα παρακολουθεί απλώς τις εξελίξεις, εάν ανεξαρτητοποιημένα κράτη έρθουν πιο κοντά στην ευρωπαϊκές και τις ευρωατλαντικές δομές. Παρά τις κυρώσεις, ο Πούτιν κατάφερε να γίνει ένας αναπόφευκτος γεωπολιτικός παίκτης, με μια εξαιρετικά σαφή σφαίρα επιρροής.
Υποστηρίζοντας την αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια, ο σέρβος πρόεδρος ξεκαθάρισε ότι αντιλαμβάνεται τη νέα πραγματικότητα. Το Βελιγράδι, έδειχνε να έχει αποφασίσει, θα έπρεπε να καλλιεργήσει και εκείνο τη δική του σφαίρα επιρροής. Να αποκαταστήσει την θέση του ως πρωτεύουσας με επαρκή επιρροή για να κυριαρχήσει στη σφαίρα όπου κάποτε βρισκόταν η Γιουγκοσλαβία. Ωστόσο, αντί να έρθει σε αντιπαράθεση με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, ο Βούσιτς θα επιδιώξει την ένταξη στην ΕΕ και το άνοιγμα διαλόγου με το ΝΑΤΟ, ποντάροντας στο γεγονός ότι για πολλούς ευρωπαίους ηγέτες είναι ευκολότερο να ανεχθούν τη δική του εκδοχή ανελεύθερης δημοκρατίας από το να αφήσουν τη Ρωσία και την Τουρκία να αποκτήσουν μεγαλύτερες διεκδικήσεις στα Βαλκάνια.
Την ίδια στιγμή, ο Βούσιτς θα επιδιώξει να διατηρήσει την ουδετερότητα του Βελιγραδίου και να καλλιεργήσει στενούς δεσμούς πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής συνεργασίας με τη Ρωσία. Θα εμβαθύνει επίσης τους δεσμούς με την Κίνα και θα επιδιώξει έναν συμβιβασμό συμφερόντων με την Τουρκία στα Βαλκάνια, ιδίως στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ευρώπης στην περιοχή δεν είναι όμως ο Βούσιτς, ο οποίος πιθανότατα δεν θα καταφέρει να ικανοποιήσει τη φιλοδοξία του να δημιουργήσει μια νέα σφαίρα επιρροής ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Ωστόσο, οι προτάσεις του για συνοριακές αλλαγές με το Κόσοβο αντικατοπτρίζουν μια ευρύτερη αλλαγή στην Ευρώπη. Το ιδεώδες της “ενιαίας και ελεύθερης” Ευρώπης αντικαθίσταται από μια ήπειρο που γίνεται ολοένα και πιο κατακερματισμένη και λιγότερο ελεύθερη.
Η ευρωπαϊκή πολιτική διεύρυνσης έχει χάσει τη δύναμή της. Όπως οι δυτικές δημοκρατίες δεν είναι πρόθυμες να δεχθούν περισσότερες χώρες στην ΕΕ, έτσι και οι υποψήφιες χώρες δεν είναι πάντοτε δεσμευμένες στο να αλλάξουν τις κοινωνίες τους και τις δομές εξουσίας.
Τυπικά η πολιτική διεύρυνσης υπάρχει, ωστόσο μοιάζει ολοένα και περισσότερο με ένα υπόλειμμα γραφειοκρατικής διαδικασίας παρά με μια πραγματική στρατηγική επιλογή για σταθεροποίηση και μεταρρυθμίσεις. Αυτό πρέπει να αλλάξει εάν η ΕΕ επιθυμεί πράγματι να αποτρέψει τον περαιτέρω κατακερματισμό και τη διάβρωση των δημοκρατικών της αξιών.
Μόνο μια Ευρώπη που είναι αληθινά ενιαία και ελεύθερη μπορεί να προστατέψει τη σταθερότητα, τόσο στα Βαλκάνια όσο και πέρα από αυτά.
