Ήταν 3 Σεπτεμβρίου 1974 όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου παρουσίασε στη γεμάτη αίθουσα του ξενοδοχείου King Palace τη «Διακήρυξη Αρχών» του νέου κινήματος. Στο μικρό πράσινο βιβλιαράκι ξεχωρίζουν τέσσερις λέξεις–πυξίδα: Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Απελευθέρωση, Δημοκρατία. Εκείνη η στιγμή γέννησε το ΠΑΣΟΚ, έναν οργανωμένο, μαζικό φορέα που θα άλλαζε το πολιτικό τοπίο της χώρας. T
Πώς φτάσαμε ως εκεί
Μετά την πτώση της Χούντας, ο Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα στα μέσα Αυγούστου 1974, μεταφέροντας την εμπειρία και τα δίκτυα του ΠΑΚ και την ιδέα ενός «κινήματος» με αδιαμεσολάβητη σχέση με τον λαό. Λίγες εβδομάδες μετά, παρουσιάζει δημόσια το νέο σχήμα και τη διακήρυξή του.
Το «ΠΑΣΟΚ» δεν ήταν πάντα… ΠΑΣΟΚ
Στα πρώτα δημοσιεύματα εμφανίστηκε ως Π.Σ.Κ.. Το αρκτικόλεξο ΠΑΣΟΚ ήταν πρόταση που «επικράτησε» μέσα από τις σελίδες του Βήματος, χάρη στον πολιτικό συντάκτη Σταύρο Ψυχάρη — μια λεπτομέρεια που έμεινε στο παρασκήνιο, αλλά εξηγεί πώς το όνομα «κόλλησε» στη συλλογική μνήμη.
Ο πράσινος ήλιος: σύμβολο–ταυτότητα
Το σήμα που επιλέχθηκε, ο ανατέλλων πράσινος ήλιος, συμπύκνωσε την υπόσχεση «αλλαγής» και ελπίδας. Η ιστορία της σύλληψης και καθιέρωσής του έχει ειπωθεί από στελέχη της εποχής και ανασυντίθεται σε σύγχρονες αναφορές· όποια εκδοχή κι αν προτιμήσει κανείς, το βέβαιο είναι πως ο ήλιος έγινε συνώνυμο της παράταξης.
Η συγγραφή της ιδρυτικής διακήρυξης και το παρασκήνιο πίσω από το όνομα και το ιδεολογικό πρόσημο
Τις μέρες που ακολούθησαν την έλευση του Ανδρέα Παπανδρέου στην χώρα, το θρυλικό σπίτι του στο Καστρί έγινε το «στρατηγείο» στο οποίο έλαβαν χώρα όλες οι διεργασίες που θα οδηγούσαν λίγες μέρες αργότερα στην ίδρυση του ΠΑΣΟΚ.
Οι αποφάσεις της τελευταίας συνδιάσκεψης του ΠΑΚ, τα οράματα και οι σοσιαλιστικές ιδέες του Παπανδρέου, καθώς και ο σφυγμός της κοινωνίας εκείνη την περίοδο αποτελούσαν τους βασικούς άξονες της υπό διαμόρφωση πολιτικής «διακήρυξης αρχών».
Παράλληλα, η Επιτροπή που είχε συγκροτηθεί από στελέχη του ΠΑΚ είχε επιφορτιστεί με το καθήκον του καθορισμού του ιδεολογικού πρόσημου που θα έφερε ο υπό δημιουργία πολιτικός σχηματισμός.
Από την πλευρά του ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε καταστήσει σαφές ότι δεν είχε στο νου του τη δημιουργία ενός κόμματος, στα πρότυπα των υπολοίπων εκείνη την εποχή, αλλά στη δημιουργία ενός κινήματος που θα αποτύπωνε την αδιαμεσολάβητη σχέση με τον λαό. Σύμφωνα με τον επί χρόνια στενό συνεργάτη του Ανδρέα, Γιώργο Κατσιφάρα, ο ίδιος ο Παπανδρέου είχε προαποφασίσει την ονομασία Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα.
Ωστόσο, έχουν ενδιαφέρουν τα όσα διημείφθησαν στις συζητήσεις στους κόλπους της Επιτροπής, καθώς στο επίκεντρο του προβληματισμού τέθηκε το αν το ΠΑΣΟΚ θα είναι σοσιαλιστικό δημοκρατικό κίνημα ή δημοκρατικό σοσιαλιστικό κίνημα. Άλλοι πρότειναν να ονομαστεί «Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα» και άλλοι πρότειναν «Εργατικό Κόμμα». Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου και μια μερίδα στελεχών έριξαν στο τραπέζι την πρόταση ο νέος φορέας να ονομαστεί «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Αναγέννηση της Ελλάδας», όμως υπήρξαν αντιρρήσεις καθώς κάποια στελέχη εξέφρασαν την άποψη ότι η λέξη Αναγέννηση παραπέμπει στη Χούντα.
Ο Παπανδρέου φέρεται να είχε πείσει ανθρώπους που βρίσκονταν στον στενό κύκλο του, να υποστηρίξουν με σθεναρό τρόπο ότι τυχόν αντιπαράθεση των όρων θα δημιουργούσε την εντύπωση ότι πρόκειται για σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και αυτό δεν το ήθελε. Ο Κώστας Σημίτης επέμενε ότι πρέπει να προηγηθεί το επίθετο «δημοκρατικό» του «σοσιαλιστικού». Ο Αντώνης Λιβάνης πρότεινε ο όρος «σοσιαλιστικό» να αντικατασταθεί με τον όρο «δημοκρατικό». Τελικά ετέθη σε ιδιότυπη ψηφοφορία το θέμα και η πλειοψηφία αποφάσισε υπέρ της άποψης του Παπανδρέου.
H τελική επεξεργασία της διακήρυξης ολοκληρώθηκε το μεσημέρι της 2ας Σεπτεμβρίου 1974 στην τραπεζαρία του σπιτιού του Ανδρέα Παπανδρέου στο Καστρί. Η επιμέλειά της είχε ανατεθεί στα ηγετικά στελέχη του ΠΑΚ Γιάννη Ζαφειρόπουλο, Μανώλη Παπαθωμόπουλο, καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και στον Δαμιανό Βασιλειάδη.
Η ιστορία του πράσινου ήλιου στο σήμα
Ενώ όλα είχαν μπει στην τελική ευθεία για την παρουσίαση της Διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβρη, ως τελευταία εκκρεμότητα έμενε το ζήτημα του σήματος που θα υιοθετούσε το κίνημα.
Και σε αυτό το ζήτημα οι εισηγήσεις υπήρξαν πολλές. Άλλοι πρότειναν μια φλόγα, άλλοι ένα ξίφος. Ωστόσο, ο Ανδρέας Παπανδρέου φέρεται να είχε ήδη καταλήξει στην απόφαση για τον πράσινο ήλιο. Ιθύνων νους πίσω από την ιδέα φέρεται να ήταν ο προερχόμενος από μια τροτσκιστική ομάδα Δημήτρης Λιβιεράτος, μετέπειτα μέλος του πανίσχυρου Εκτελεστικού Γραφείου του ΠΑΣΟΚ και υπεύθυνος του Κέντρου Μελετών και Διαφώτισης, ο οποίος όμως αποχώρησε από το ΠΑΣΟΚ το 1976. Σύμφωνα με όσα δήλωσε αργότερα ο Δημήτρης Λιβιεράτος, ο Ανδρέας Παπανδρέου όχι μόνο δέχθηκε την πρόταση, αλλά την υποστήριξε κι εν τέλει την επέβαλε.
Έτσι, το σήμα που εν τέλει επιλέχθηκε πετύχαινε πολλαπλούς συμβολισμούς. Ο ανατέλλων ήλιος αντανακλούσε την αλλαγή, ενώ το πράσινο χρώμα -ως είθισται εικαστικά- συμβολίζει την ελπίδα. Ο συνδυασμός των δύο αυτών χαρακτηριστικών στο σκεπτικό του Ανδρέα Παπανδρέου συμβόλιζε με ενάργεια τον χαρακτήρα του ΠΑΣΟΚ, που αποτυπωνόταν και στην ιδρυτική διακήρυξη.
Έκτοτε, ο πράσινος ήλιος, παρά τις επιμέρους κατά διαστήματα τροποποιήσεις του έγινε ταυτόσημος με το ΠΑΣΟΚ μέχρι τις μέρες μας στη συνείδηση χιλιάδων πολιτών.
Οι μεγάλοι σταθμοί (σε δύο γραμμές)
1981: Η «Αλλαγή» γίνεται κυβέρνηση· πρώτη σοσιαλιστική πλειοψηφία στη Βουλή.
1993–1996: Επιστροφή Παπανδρέου, έπειτα διαδοχή από Κώστα Σημίτη.
2009: Νίκη με 43,92%· η κρίση χρέους που ακολουθεί αλλάζει τα πάντα.
2012–2015: Κατακόρυφη πτώση, συμμετοχή σε κυβερνήσεις συνεργασίας.
2018–σήμερα: Από το ΚΙΝΑΛ πίσω στο «ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής», με πρόεδρο Νίκο Ανδρουλάκη. Wikipedia
Γιατί η 3η Σεπτέμβρη αντέχει
Πέρα από τις εκλογικές καμπές, η 3η Σεπτεμβρίου επιβιώνει ως εικόνα και αφήγημα: μια ιδρυτική πράξη με καθαρό ιδεολογικό στίγμα, που γέννησε δίκτυα κοινωνικής κινητικότητας, αναδιανομής και θεσμικών αλλαγών — και ταυτόχρονα πόλωση, πάθη και αντιφάσεις. Η επέτειος θυμίζει ότι η Μεταπολίτευση γράφτηκε και με σύμβολα: μια διακήρυξη, ένα όνομα, κι ένας ήλιος που ανέτειλε για να μείνει
Διαβάστε ακόμα: Κόντρα για τον Άγνωστο Στρατιώτη: Η απάντηση Δένδια μετά το «πάμε στα δικαστήρια» του Δούκα
