Οι μέρες του καλοκαιριού είναι μπροστά μας. Τα βίαια κύματα καύσωνα καίνε περιοχές σε όλο τον κόσμο, καταρρίπτοντας τα ρεκόρ με αμείλικτη σφοδρότητα.
Στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες και το βόρειο Μεξικό, η καταστροφική ζέστη καίει την περιοχή εδώ και εβδομάδες. Για 19 συνεχόμενες ημέρες, οι θερμοκρασίες στο Φοίνιξ έφτασαν πάνω από τους 43,3° Κελσίου, ξεπερνώντας ένα σερί ρεκόρ από το 1974. Η πόλη Ελ Πάσο του Τέξας έχει υπομείνει πρωτοφανείς 33 συνεχόμενες ημέρες με θερμοκρασίες άνω των 37,8° C, και αυτό το σερί αναμένεται να συνεχιστεί. Και λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 17ης Ιουλίου, η Κοιλάδα του Θανάτου, στην Καλιφόρνια, μπορεί να έλιωσε κάτω από την υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ οπουδήποτε για εκείνη την ώρα: 48,9° C.
Η Κίνα υποφέρει επίσης από ακραία ζέστη εδώ και εβδομάδες. Στις 16 Ιουλίου, ο δήμος Sanbao έσπασε όχι μόνο το εθνικό ρεκόρ με θερμοκρασία 52,2° C, αλλά και το ρεκόρ της υψηλότερης θερμοκρασίας πάνω από τις 40˚ βόρειου γεωγραφικού πλάτους. Εν τω μεταξύ, η νότια Ευρώπη διανύει το δεύτερο κύμα καύσωνα μέσα σε μια εβδομάδα, με τη Ρώμη να καταγράφει νέο ιστορικό υψηλό 42,9° C στις 18 Ιουλίου, ενώ μια πόλη στην Καταλονία της Ισπανίας σημείωσε νέο ρεκόρ για την περιοχή, 45,3° C.
Τι δημιουργεί, όμως, αυτές τις εξάρσεις ακραίας ζέστης; Εν μέρει επειδή ο κόσμος ήταν εξαιρετικά ζεστός φέτος, χάρη στη σύζευξη της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής με ένα φυσικό κλιματικό φαινόμενο που ονομάζεται Ελ Νίνιο, η επίδραση του οποίου είναι γνωστό ότι θερμαίνει προσωρινά τον πλανήτη μας.
Αλλά δεν είναι μόνο ότι η Γη είναι μια πιο ζεστή «κουζίνα»- οι... μάγειρες ήταν επίσης απασχολημένοι. Οι αεροχείμαρροι, ισχυρές κορδέλες ανέμου που ελέγχουν μεγάλο μέρος του καιρού στον πλανήτη, ελίσσονται και κολλάνε, κρατώντας εξογκώματα θερμού αέρα πάνω από πολλά μέρη της Γης. Αν και αυτό δεν είναι ασυνήθιστο, ορισμένοι επιστήμονες έχουν υποστηρίξει ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να μεταβάλλει τη δυναμική των συνεπακόλουθων ανέμων.
Ακολουθούν όσα γνωρίζουμε για το πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την ακραία ζέστη και πώς συμβαίνουν αυτά τα δυνητικά επικίνδυνα φαινόμενα.
Τα ακραία κύματα καύσωνα γίνονται όλο και πιο πιθανά
Ας ξεκινήσουμε με την «καυτή κουζίνα». Ο άνθρωπος θερμαίνει τον πλανήτη εδώ και δεκαετίες εκπέμποντας στην ατμόσφαιρα αέρια του θερμοκηπίου που θερμαίνουν το κλίμα. Αυτό έχει κάνει τα ακραία κύματα καύσωνα πιο συνηθισμένα, λένε πολλοί ερευνητές.
Από το 2004, οι επιστήμονες διεξάγουν μελέτες για να εκτιμήσουν πόσο η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει επηρεάσει την πιθανότητα και τη σοβαρότητα μιας συγκεκριμένης περιόδου ακραίων καιρικών φαινομένων. Οι μελέτες αυτές ουσιαστικά προσομοιώνουν τον κόσμο με και χωρίς κλιματική αλλαγή για να συγκρίνουν πόσο συχνά συμβαίνουν ορισμένοι τύποι ακραίων καιρικών φαινομένων.
Το έργο της πρωτοβουλίας World Weather Attribution Initiative έχει επανειλημμένα δείξει ότι η κλιματική αλλαγή έχει καταστήσει τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι καύσωνες, πιο πιθανά και πιο σοβαρά.
Μια έκθεση του Μαΐου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένας καύσωνας τον Απρίλιο στη Νότια Ασία - κατά τη διάρκεια του οποίου περιοχές στην Ταϊλάνδη και το Λάος σημείωσαν νέα εθνικά ρεκόρ θερμοκρασίας 45,4° C και 42,9° C, αντίστοιχα - έγινε τουλάχιστον 30 φορές πιο πιθανός λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι ένα διαφορετικό κύμα καύσωνα στη βόρεια Αφρική και τη νοτιοδυτική Ευρώπη, το οποίο υπέβαλε ορισμένες περιοχές σε θερμοκρασίες 20 βαθμούς C υψηλότερες από τις κανονικές τον Απρίλιο, ήταν τουλάχιστον 100 φορές πιο πιθανό λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Η κλιματική αλλαγή ωθεί τα κύματα καύσωνα γενικά να έχουν υψηλότερες θερμοκρασίες, αλλά έχει ιδιαίτερα ισχυρό αντίκτυπο στη συχνότητα των πιο ακραίων φαινομένων, λέει ο ατμοσφαιρικός επιστήμονας Noboru Nakamura του Πανεπιστημίου του Σικάγο.
«Αυτό που παλαιότερα συνέβαινε μία φορά κάθε 1.000 χρόνια μπορεί τώρα να συμβαίνει κάθε 20 χρόνια», λέει. «Εξακολουθεί να είναι ένα σπάνιο γεγονός, αλλά ... μπορείτε πραγματικά να το νιώσετε στην καθημερινή μας ζωή».
Πώς σχηματίζονται τα κύματα καύσωνα
Τι είναι αυτό που προκαλεί αυτούς τους καλοκαιρινούς καύσωνες και γιατί μόνο ορισμένες περιοχές ψήνονται; Η απάντηση βρίσκεται περίπου 8 έως 14 χιλιόμετρα ψηλά στον ουρανό. Εκεί, οι αεροχείμαρροι ρέουν με ταχύτητα περίπου 177 χιλιομέτρων την ώρα κατά μέσο όρο, αν και μπορούν να φτάσουν ταχύτητες άνω των 400 χιλιομέτρων την ώρα - ταχύτερα από ένα τρένο Shinkansen.
Αυτοί οι ισχυροί άνεμοι ελέγχουν ένα μεγάλο μέρος του καιρού στη Γη μεταφέροντας συστήματα υψηλής και χαμηλής πίεσης σε όλο τον κόσμο. Οι αεροχείμαρροι αναπτύσσονται εκεί όπου συναντώνται μεγάλες μάζες αέρα με διαφορετικές θερμοκρασίες, που ρέουν ταχύτερα εκεί όπου η θερμοκρασιακή αντίθεση είναι ισχυρότερη. Όταν τα ρεύματα πνέουν δυνατά, τείνουν να προσανατολίζονται πιο παράλληλα προς τον ισημερινό, λέει η ατμοσφαιρική επιστήμονας Τζένιφερ Φράνσις από το Κέντρο Κλιματικών Ερευνών Woodwell στο Φάλμουθ της Μασαχουσέτης. «Αλλά όταν οι άνεμοι αυτοί εξασθενούν ... τότε τείνουμε να βλέπουμε τον αεροχείμαρρο να παίρνει αυτούς τους μεγαλύτερους ελιγμούς».
Όταν ο αεροχείμαρρος ελίσσεται, σχηματίζει πλατιά κύματα με κορυφές και κοιλάδες που φτάνουν βόρεια και νότια για εκατοντάδες χιλιόμετρα. Οι αεροχείμαρροι στο βόρειο και το νότιο ημισφαίριο συνήθως κυματίζουν περισσότερο κατά τη διάρκεια των αντίστοιχων καλοκαιριών. Λόγω της αξονικής κλίσης της Γης, οι πολικές περιοχές δέχονται περισσότερο θερμαντικό ηλιακό φως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού τους, αποδυναμώνοντας την αντίθεση της θερμοκρασίας τους με τις τροπικές περιοχές. Καθώς τα κύματα ενισχύονται, τα συστήματα υψηλής και χαμηλής πίεσης στις κορυφές και τις κοιλάδες εισχωρούν πιο βόρεια και νότια. Μερικές φορές αυτά τα συστήματα πίεσης κολλάνε πάνω από ένα σημείο για ημέρες ή εβδομάδες, προκαλώντας την παραμονή του καιρού σε μια περιοχή.
Εξαίρεση αποτελούν οι θερμικοί θόλοι που σχηματίζονται σε ακτογραμμές - όπως αυτός που σχηματίστηκε στις ακτές του Κόλπου των ΗΠΑ. Δεδομένου ότι ο θερμότερος αέρας μπορεί να μεταφέρει περισσότερη υγρασία, οι θερμικοί θόλοι κοντά στον ωκεανό μπορούν να δημιουργήσουν έναν καιρό που είναι ταυτόχρονα ζεστός και υγρός, ένας δυνητικά θανατηφόρος συνδυασμός για τους ανθρώπους.
Είναι λίγο μυστήριο γιατί τα συστήματα πίεσης κολλάνε, λέει ο Nakamura, γεγονός που καθιστά δύσκολο να προβλεφθεί το φαινόμενο. Μπορεί να συμβαίνει όταν οι αεροχείμαρροι γίνονται ιδιαίτερα κυματώδη, ανέφεραν ο ίδιος και ένας συνάδελφός του το 2018 στο Science. Τα κύματα μπορεί να κολλήσουν όπως τα αυτοκίνητα σε ένα μποτιλιάρισμα, προκαλώντας την αδράνεια του καιρού στη θέση του.
Αλλά αυτή η εξήγηση είναι θεωρητική και χρειάζονται περισσότερα στοιχεία για να επικυρωθεί, λέει ο Nakamura. Μέχρι τότε, λέει, οι υποκείμενοι μηχανισμοί αυτών των «μποτιλιαρισμάτων» θα παραμείνουν ασύλληπτοι.
Όταν ένα σύστημα υψηλής πίεσης κολλάει πάνω από μια περιοχή, ωθεί τον αέρα προς την επιφάνεια, συμπιέζοντας και θερμαίνοντας τον αέρα. Η υψηλή πίεση ωθεί επίσης τα σύννεφα μακριά, καθαρίζοντας τον ουρανό για να χτυπήσει ο καυτός ήλιος αμείωτα. Αυτοί οι παράγοντες συνδυάζονται για να δημιουργήσουν έναν θερμικό θόλο, ένα φαινόμενο που καίει και συχνά ξηραίνει τα τοπία.
Το αβέβαιο μέλλον των αεροχείμαρρων
Ένα συναφές, αλλά εξίσου άλυτο πρόβλημα είναι το πώς η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει τον χορό των αεροχείμαρρων στο μέλλον. Το 2012, ο Francis και ένας συνάδελφός του πρότειναν ότι η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να κάνει τους ισχυρούς ανέμους πιο ταλαντευόμενους.
«Η Αρκτική θερμαίνεται περίπου τέσσερις φορές ταχύτερα από ό,τι ο πλανήτης στο σύνολό του», λέει ο Francis. «Αυτό σημαίνει ότι η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ βορρά και νότου γίνεται όλο και πιο αδύναμη». Ως αποτέλεσμα, οι αεροχείμαρροι μπορεί να γίνουν πιο ασταθείς, λέει, και πιο επιρρεπείς σε ελικοειδείς κινήσεις.
Αλλά αυτή εξακολουθεί να είναι «μια πολύ έντονα αμφισβητούμενη υπόθεση», λέει ο Nakamura, επισημαίνοντας ότι ορισμένες κλιματικές προσομοιώσεις έχουν προτείνει ότι στο βόρειο ημισφαίριο, το οι αεροχείμμαροι μπορεί στην πραγματικότητα να γίνει λιγότερο κυματώδεις. «Δεν υπάρχει μια ευρέως αποδεκτή συναίνεση σε αυτό», λέει ο Nakamura.
Ακόμη και αν η τύχη των αεροχειμμάρων παραμένει στον αέρα, ένα πράγμα φαίνεται σαφές: οι ακραίοι καύσωνες δεν πρόκειται να πάνε πουθενά.
