Πόσες φορές γυρίσατε πίσω να βεβαιωθείτε ότι κλειδώσατε την πόρτα, ότι δεν έμεινε το σίδερο στην πρίζα ή η μπαλκονόπορτα ανοιχτή με τα ρολά ανεβασμένα και, οπωσδήποτε, ότι δεν έμεινε το μάτι ή ο φούρνος της κουζίνας αναμμένα; «Ψυχαναγκασμός» θα σκεφτήκατε μάλλον, δεδομένου ότι αυτός ο διπλός και τριπλός έλεγχος για το αν είναι όλα σε τάξη εμπίπτει στις ευρύτερες επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών 5 (DSM-5) καταχωρίζει μεταξύ των συμπτωμάτων της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (Obsessive–compulsive disorder, OCD).
Το φαινόμενο βέβαια δεν περιορίζεται στην ψυχική διαταραχή. Στιγμές μεγάλης αβεβαιότητας για τα πιο απλά πράγματα συμβαίνουν στον καθένα μας και μπορούν να αποτρέψουν απευκταίες καταστάσεις. Η αφηρημάδα ή η βιασύνη μπορεί να δημιουργήσει βραχύβια κενά μνήμης και πάνω στην ένταση να μην θυμόμαστε αν κάναμε τα πάντα όπως πρέπει. (Οπωσδήποτε, αν η μητέρα του Κέβιν γυρνούσε να βεβαιωθεί ότι πήρε μαζί τον γιο της στις διακοπές δεν θα είχαμε το «Μόνος στο σπίτι»).
Ο φόβος απώλειας του ελέγχου
Δυο έρευνες αναζήτησαν τους μηχανισμούς πίσω από αυτή τη συμπεριφορά και κατέληξαν σε κοινά περίπου συμπεράσματα. Στην πρώτη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Κονκόρντια στο Μόντρεαλ ζήτησαν από 133 προπτυχιακούς φοιτητές να χρησιμοποιούν συνδυασμούς πλήκτρων ώστε να προλαβαίνουν να εξαφανίσουν τις εικόνες που εμφανίζονταν στην οθόνη πριν αρχίσουν να ξεθωριάζουν.
Οι συμμετέχοντες εντούτοις δεν γνώριζαν ότι οι εικόνες ήταν προγραμματισμένες να εξαφανίζονται και εμφανίζονται ανεξαρτήτως, ούτε και ότι οι απαντήσεις από τα εγκεφαλογραφήματα στα οποία υποβλήθηκαν κατά την έναρξη του πειράματος, βάσει των οποίων χωρίστηκαν σε ομάδα υψηλότερου κινδύνου να χάσει τον έλεγχο, ήταν πλαστές. Έτσι, η ομάδα που πίστευε ότι μπορούσε ευκολότερα να χάσει τον έλεγχο έδειξε μεγαλύτερη σχολαστικότητα και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Οι ερευνητές επεσήμαναν στο ότι κανένας από τους συμμετέχοντες δεν είχε διαγνωστεί με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, κάτι που τους οδήγησε στην υπόθεση ότι ο φόβος της απώλειας του ελέγχου βρίσκεται στον πυρήνα πολλών συμπτωμάτων σε διαταραχές όπως το κοινωνικό άγχος, η διαταραχή μετατραυματικού στρες, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή κ.α..
Δύο γνωστικές λειτουργίες
Η δεύτερη μελέτη από ερευνητές γαλλικών πανεπιστημίων και το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της χώρας (CNRS) που δημοσιεύτηκε στο Scientific Reports, απέδωσε αυτούς τους επαναλαμβανόμενους ελέγχους σε δύο γνωστικούς μηχανισμούς: την αυτοπεποίθηση, την πίστη δηλαδή στον εαυτό μας ότι μπορούμε να διεκπεραιώσουμε καθήκοντα, και το μεταγιγνώσκειν ή μεταγνώση, την επίγνωση δηλαδή του πώς λειτουργεί η σκέψη μας και πώς επεξεργαζόμαστε όσα γνωρίζουμε ήδη.
Οι ερευνητές σημείωσαν ότι οι συμμετέχοντες -οι οποίοι δεν είχαν διάγνωση της διαταραχής-, εμφάνισαν ψυχαναγκαστικές τάσεις όσο αισθάνονταν ότι χάνουν τον έλεγχο σε μια δοκιμασία παρόμοια με της προηγούμενης μελέτης. Παρατήρησαν επιπλέον ότι αυτός ο συνεχής επανέλεγχος μείωνε την ακρίβεια στην απομνημόνευση των οπτικών ερεθισμάτων.
Οι top λόγοι που θα γυρίσουμε σπίτι
Παλαιότερη δημοσκόπηση της βρετανικής εταιρείας FireAngel αναζήτησε τα top άγχη πριν αποφασίσουμε να φύγουμε από το σπίτι. Σύμφωνα με τις απαντήσεις 2.000 περίπου ενηλίκων: