Τι θα σηματοδοτήσει το 2013 για την ανθρωπότητα;

Το 1913 σηματοδότησε την είσοδο λίγο μετά της ανθρωπότητας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακριβώς έναν αιώνα μετά, το 2013, ο κόσμος βρίσκεται μπροστά στο σταυροδρόμι. Το παλιό πεθαίνει και σιγά-σιγά γεννιέται το καινούργιο.

Συγκρίνοντας τις ιστορικές περιόδους που απέχουν η μία από την άλλη «στρογγυλούς» αριθμούς, θα βρούμε αρκετούς παραλληλισμούς. Ειδικά, αν πρόκειται για την αρχή του αιώνα. Περίοδο κατά την οποία ο κόσμος βιώνει συνήθως μια κάπως μεγαλύτερη αστάθεια, λόγω της μετάβασης από τη μια εκατονταετηρίδα στην άλλη.

Όλοι όσοι έζησαν επί Σοβιετικής Ένωσης, θυμόμαστε ότι το έτος 1913 αποτελούσε το σημείο αναφοράς μέχρι και την εποχή του «αναπτυγμένου σοσιαλισμού». Η προ-επαναστατική χρονιά, εμφανίζονταν στις στατιστικές επετηρίδες σαν το «σημείο εκκίνησης», για να αναδειχτεί η ανάπτυξη της χώρας υπό το σοβιετικό καθεστώς.

Το 1913 ήταν η χρονιά αιχμής μιας επιτυχούς αναπτυξιακής πορείας της Ρώσικης Αυτοκρατορίας. Μιας πορείας που διακόπηκε κοφτά την επόμενη χρονιά, με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολούθησαν και άλλες κρίσεις και συντριπτική πλήγματα στη χώρα, με επιπτώσεις που σε κάποιο βαθμό δεν έχουν ακόμα ξεπεραστεί πλήρως. Εν τω μεταξύ, το 1913 ο αυτοκρατορικός οίκος των Ρομανόφ γιόρταζε με λαμπρότητα την 300ή επέτειο της ανάρρησης του στο θρόνο...

Ιστορικοί παραλληλισμοί με το 1913

Το 1913 δεν ήταν «ιδιαίτερη» χρονιά μόνο για τη Ρωσία. Οι Βαλκανικές χώρες βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Προς το παρόν, βέβαια, η κρίση ήταν σε τοπικό επίπεδο χωρίς να υπάρχει άμεση εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων. Όμως, η συσσώρευση «σωρού των καυσόξυλων» για τη μεγάλη σύγκρουση και για να πάρει φωτιά όλη η Ευρώπη, είχε ολοκληρωθεί και αρκούσε μόνο μια σπίθα για να ανάψει. Την ίδια στιγμή, στην Άπω Ανατολή, η νεοσύστατη Δημοκρατία της Κίνας βρισκόταν επίσης σε πυρετώδη κατάσταση. Δολοφονίες, πραξικοπήματα, εξεγέρσεις, κλπ.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Woodrow Wilson ορκιζόταν Πρόεδρος και θα οδηγούσε σύντομα την Αμερική στην έξοδό της στην παγκόσμια σκηνή, αποφασίζοντας να παρέμβει δυναμικά στον πόλεμο στην Ευρώπη. Και μετά από την λήξη του πολέμου, θα προτείνει την εγκαθίδρυση μιας φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, η οποία, όπως αποδείχθηκε, ήταν περιττή εκείνη τη χρονική στιγμή και για τη διεθνή κοινότητα και για την ίδια του τη χώρα. Την παραμονή της αναγόρευσης του στην Ουάσιγκτον, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη παρέλαση από σουφραζέτες, τα προεόρτια των σκληρών μαχών του 20ου αιώνα για την ισότητα. Την ίδια χρονιά, τα αμερικανικά στρατεύματα υπό τις διαταγές του στρατηγού John Pershing, κατέστειλαν βίαια την εξέγερση στις Φιλιππίνες, σκοτώνοντας περισσότερους από 2.000 ανθρώπους.

Την ίδια περίοδο, στο Παρίσι διεξαγόταν το Αραβικό συνέδριο. Οι σύνεδροι ήταν άραβες εθνικιστές και το θέμα των συζητήσεών τους ήταν οι προοπτικές των αράβων με φόντο την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Μαχάτμα Γκάντι, ο μελλοντικός νεκροθάφτης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που εργαζόταν αυτό το διάστημα σαν δικηγόρος στη Νότια Αφρική, άρχισε να συμμετέχει πιο ενεργά στον αγώνα για τα πολιτικά δικαιώματα, καθοδηγώντας το κίνημα των ανθρακωρύχων ινδικής καταγωγής.

Ο παλιός κόσμος πεθαίνει

Ο Παλαιός Κόσμος προσπάθησε να αγνοήσει την καταστροφή που τον πλησίαζε απειλητικά, αν και τα σύννεφα συγκεντρώνονταν από τα τέλη του περασμένου (19ου) αιώνα. Και σήμερα, στο κατώφλι του 2013, αναμένουμε αλλαγές, αλλά, όπως πάντα, δεν μπορούμε να προβλέψουμε ποιά από τα επερχόμενα γεγονότα θα αλλάξουν τον ρου της ιστορίας.

Το 2013 δείχνει ότι θα συνεχιστεί η ανανέωση στον Αραβικό κόσμο, και ότι θα παίρνει μια όλο και πιο τρομακτική μορφή. Αν πριν από εκατό χρόνια, η «πυριτιδαποθήκη» βρισκόταν στα Βαλκάνια, σήμερα βρίσκεται στη Μέση Ανατολή.

Η εμφύλια διαμάχη συνεχίζεται στη Συρία, η Ιορδανία βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την επόμενη κρίση, το παλαιστινιακό πρόβλημα περνάει σε άλλη φάση, τη στιγμή που το ζήτημα για μια πραγματική κρατική υπόσταση έχει επί της ουσίας κλείσει. Η Αίγυπτος, ενοποιείται κάτω από την εξουσία των «Αδελφών Μουσουλμάνων». Όλα τα συμβάντα «βάφονται» στα χρώματα της αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο κλάδων του Ισλάμ, τους Σουνίτες και τους Σιΐτες. Και εδώ είναι προφανής ο παραλληλισμός με τα Βαλκάνια. Τόσο το εθνικιστικό, όσο και το εθνικό-απελευθερωτικό κίνημα, έχουν ισχυρά θρησκευτικά κίνητρα.

Τα Βαλκάνια του 21ου αιώνα στην Ανατολή

Στη δική μας εποχή, η Μέση Ανατολή δεν φαίνεται πως θα γίνει ο πυροκροτητής ενός παγκοσμίου πολέμου, όπως έγιναν τα Βαλκάνια πριν από έναν αιώνα. Η ειρωνεία είναι ότι, παρόλη την εκρηκτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή, η κύρια γραμμή των γεωπολιτικών εντάσεων δεν βρίσκεται εδώ, αλλά στην Ανατολική Ασία και στην περιοχή του Ειρηνικού.

Οι σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας είναι αυτές που καθορίζουν σήμερα τις προοπτικές για τη σταθερότητα στον κόσμο. Οι δύο μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις, που βρίσκονται σε μια περίεργη κατάσταση πολιτικής συμβίωσης, σταδιακά περνάνε σε μια φάση στρατιωτικής αντιπαλότητας με μια ταυτόχρονη αδιάσπαστη χρηματοπιστωτική και οικονομική αλληλεξάρτηση.

Ωστόσο, παγκόσμιος πόλεμος δεν μπορεί να συμβεί χάρις στην ύπαρξη πυρηνικών όπλων. Μιας θανατηφόρας εφεύρεσης του περασμένου αιώνα, η οποία όμως, έχει εξαναγκάσει τους πολιτικούς να σκεφτούν πιο σοβαρά για τις συνέπειες από ότι έπραξαν οι πολιτικοί ταγοί το 1913-1914. Έτσι, αν και οι απειλές του 2013 είναι πολύ πιο διαφοροποιημένες και πιο συγκεχυμένες σε σχέση με το 1913, κάποια μαθήματα από την ιστορία του εικοστού αιώνα ο κόσμος τα έχει μάθει αρκετά καλά.

Μία από τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου 1913, ο Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε, γράφει από το Παρίσι σε έναν αυστριακό φίλο του: «Αυτή είναι η ουσία των ευχών μου για το 1914, 1915, 1916, 1917 κ.ο.κ. Ειρήνη και ήσυχη ζωή με τους πιο κοντινούς μας ανθρώπους στην ύπαιθρο». Μέχρι τον Παγκόσμιο Πόλεμο που κατέστρεψε την παλαιά καλή Ευρώπη, απέμεναν κάτι λιγότερο από οκτώ μήνες.