Σκληρή δοκιμασία για την καρδιά είναι ο φετινός χειμώνας, καθώς το κρύο συνδυάζεται και με τον ιό της νέας γρίπης. Οι επιστήμονες συνιστούν πρόσθετα μέτρα προφύλαξης, ιδιαίτερα για όσους έχουν ήδη κάποιο καρδιακό πρόβλημα.
Τουλάχιστον κατά 20-25% αυξάνονται τα καρδιακά εμφράγματα και τα εγκεφαλικά επεισόδια τον χειμώνα. «Τα καρδιαγγειακά επεισόδια, όπως η στηθάγχη, το εμφράγματα του μυοκαρδίου, ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος, αλλά και τα εγκεφαλικά επεισόδια παρουσιάζουν αύξηση τους χειμερινούς μήνες, με μέγιστη συχνότητα τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο», λέει ο καθηγητής Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστόδουλος Στεφανάδης.
«Σε μελέτες που έχουν γίνει στη χώρα μας, οι οποίες έχουν πραγματοποιηθεί από την Α' Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει διαπιστωθεί ότι την περίοδο του χειμώνα που υπάρχει αυξημένη υγρασία, ο μέσος ημερήσιος αριθμός θανάτων από οξύ έμφραγμα ήταν περίπου 32% μεγαλύτερος σε σχέση με το καλοκαίρι».
Ειδικά στις ηλικίες άνω των 70 χρόνων, οι θάνατοι τον μήνα Δεκέμβριο ήταν κατά μέσο όρο διπλάσιοι από τον μήνα Ιούνιο. Οι άνδρες αντιπροσώπευαν το 86% εκείνων που απεβίωσαν σε ηλικία κάτω των 50 ετών. Μεταξύ των ασθενών άνω των 70 ετών όμως, το 47,5% ήταν γυναίκες.
«Ο μηχανισμός με τον οποίο συμβαίνει αυτό βασίζεται στο αυξημένο έργο της καρδιάς λόγω του κρύου», εξηγεί ο κ. Στεφανάδης. «Η καρδιά στις χαμηλές θερμοκρασίες αυξάνει την αρτηριακή πίεση και τους σφυγμούς της, προκειμένου να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις και να διατηρήσει τη θερμοκρασία του σώματος σταθερή.
»Επίσης, η αρτηριακή πίεση είναι πάντα υψηλότερη τους χειμερινούς μήνες και χαμηλότερη τους καλοκαιρινούς, λόγω της μεγαλύτερης λήψης υγρών και της εφίδρωσης. Η πίεση αυξάνει λόγω σπασμού των αρτηριών στο κρύο, αλλά και εξαιτίας της μεγαλύτερης ποσότητας και της διαφορετικής ποιότητας φαγητού που τρώμε (λιγότερα λαχανικά και φρούτα, περισσότερο αλάτι). Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακές αρρυθμίες ή ακόμα μακροπρόθεσμα, αν παραμείνει αρρύθμιστη για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε καρδιακή ανεπάρκεια».
Η μελέτη
H εφημερίδα «New York Times» είχε δημοσιεύσει πρόσφατα ένα άρθρο για το «καρδιολογικό σύνδρομο του Δεκέμβρη».
«Είναι αλήθεια ότι η αύξηση των καρδιακών επεισοδίων τον χειμώνα μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα σύνδρομο, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και αντιμετώπισης», λέει ο καθηγητής. «Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι τον Δεκέμβριο, αλλά και τον Ιανουάριο, τα καρδιακά επεισόδια αυξάνονται συγκριτικά με τους υπόλοιπους μήνες, ενώ τα λιγότερα επεισόδια εμφραγμάτων παρατηρούνται τον Ιούλιο.
»Η εξήγηση γι' αυτό το φαινόμενο μπορεί να αποδοθεί στη μείωση της θερμοκρασίας με συνέπεια τον σπασμό των στεφανιαίων αρτηριών, στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης κατά τους μήνες με χαμηλή θερμοκρασία, στις αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες (που περιλαμβάνουν κατανάλωση μεγαλύτερης ποσότητας λιπαρών τροφών), στην αύξηση της σχετικής υγρασίας που αυξάνει τη φλεγμονώδη αντίδραση και στη ρυπογόνο ατμόσφαιρα τον χειμώνα».
Ο καθηγητής προειδοποιεί: «Με δεδομένη την αύξηση των καρδιαγγειακών θανάτων την περίοδο του χειμώνα, αλλά και τη φετινή πανδημία του ιού Η1Ν1, θα πρέπει οι ασθενείς που γνωρίζουν ότι έχουν καρδιολογικά προβλήματα να λάβουν επιπρόσθετα μέτρα για την πρόληψη επιπλοκών».
Η απειλή της νέας γρίπης
Η πανδημία από τον ιό Η1Ν1 έχει αυξήσει τις γνωστές ανησυχίες κάθε χειμώνα για τις αναπνευστικές λοιμώξεις και την καρδιά. «Ο συνωστισμός του πληθυσμού σε κλειστούς χώρους ευνοεί τη μεταδοτικότητα και οι ασθενείς με γνωστά καρδιαγγειακά προβλήματα έχουν αυξημένο κίνδυνο για επιπλοκές», λέει ο κ. Στεφανάδης.
«Δεν είναι βέβαια απαραίτητο όλοι οι καρδιοπαθείς να νοσήσουν από τον νέο ιό και ένα μεγάλο ποσοστό των καρδιοπαθών θα είναι ασυμπτωματικοί. Ο κίνδυνος όμως αυξάνεται εάν παρουσιαστεί επιπλοκή από τη λοίμωξη, όπως μηνιγγίτιδα, σοβαρή πνευμονία, καρδιακή ανεπάρκεια, μυοκαρδίτιδα, περικαρδίτιδα, ραβδομυόλυση, νεφρική ανεπάρκεια ή επιδείνωση χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας. Η θνητότητα στην υποομάδα των καρδιοπαθών με επιπλοκή από τη λοίμωξη είναι αυξημένη».
Από τους καρδιοπαθείς, ιδιαίτερα προσεκτικοί πρέπει να είναι οι ασθενείς με γνωστή καρδιακή ανεπάρκεια, όσοι έχουν κάνει μεταμόσχευση καρδιάς, οι ασθενείς με στεφανιαία νόσο και όσοι πάσχουν από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. «Ο εμβολιασμός σε αυτούς τους ασθενείς είναι απαραίτητος, καθώς και η αποφυγή κλειστών χώρων με συνωστισμό πληθυσμού», τονίζει ο κ. Στεφανάδης.
Το ίδιο ισχύει και για την κοινή γρίπη; «Για τους καρδιοπαθείς, ισχύει για την κοινή γρίπη ό,τι και για τον ιό Η1Ν1, γιατί εάν εμφανιστούν επιπλοκές, η θνητότητα αυξάνεται σημαντικά», λέει ο κ. Στεφανάδης. «Οι επιπλοκές περιλαμβάνουν πνευμονία, αφυδάτωση, καθώς και την επιδείνωση ήδη χρονίων νόσων, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια, το άσθμα ή ο σακχαρώδης διαβήτης».
Οδηγός χειμερινής διατροφής για καρδιοπαθείς
Κατά τους χειμερινούς μήνες, οι θερμιδικές ανάγκες του οργανισμού είναι αυξημένες, καθώς ο μεταβολισμός επιταχύνεται. Κατά την περίοδο αυτή, οι διατροφικές συνήθειες συνήθως διαφοροποιούνται σε σχέση με το καλοκαίρι, λόγω της μειωμένης λήψης υγρών, αλλά και εξαιτίας της μεγαλύτερης ποσότητας και της διαφορετικής ποιότητας φαγητού.
«Τους χειμερινούς μήνες λόγω της μείωσης της θερμοκρασίας έχουμε την τάση να καταναλώνουμε τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και σε αλάτι», επισημαίνει ο κ. Στεφανάδης. «Είναι όμως απαραίτητο να ακολουθείται ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο από όλους και ιδιαίτερα από τους ασθενείς με καρδιαγγειακές νόσους.
»Η μείωση της χοληστερόλης και του κινδύνου καρδιαγγειακών παθήσεων μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν ακολουθεί κανείς μια ισορροπημένη διατροφή χαμηλή σε κορεσμένα λίπη και χοληστερόλη, με την επιθυμητή περιεκτικότητα σε ω-3 και ω-6 λιπαρά οξέα (ψάρια, καρύδια). Επιπλέον, χρειάζεται να έχει κανείς όσο το δυνατόν περισσότερα ποιοτικά γεύματα κατά τη διάρκεια της ημέρας (5 γεύματα), με έμφαση στα φρούτα και τα λαχανικά. Μετά το γεύμα, πρέπει να αποφεύγεται η έκθεση στο κρύο. Η λήψη αλατιού πρέπει να είναι περιορισμένη».
Το αλκοόλ
Προσοχή στο αλκοόλ! «Κατά τους χειμερινούς μήνες, πρέπει να αποφεύγεται το πολύ αλκοόλ, που οδηγεί σε απώλεια θερμότητας, πτώση της θερμοκρασίας του σώματος και μεγαλύτερη απώλεια υγρών από τον οργανισμό», τονίζει ο κ. Στεφανάδης.
«Η χρήση, και πολύ περισσότερο η κατάχρηση αλκοόλ πριν από την έκθεση στο κρύο, με την ακόλουθη αγγειοσύσπαση που προκαλεί το αλκοόλ, μπορεί να επιφέρει μεγάλη απώλεια θερμότητας, με καταστροφικά αποτελέσματα για την καρδιά και τα αγγεία. Συνιστάται λοιπόν η αποφυγή κατανάλωσης πάνω από 1 - 2 ποτήρια κρασί, ποσότητα που διατηρεί την ευεργετική δράση του στην αρτηριακή υπέρταση».
Γενικότερα, συνιστάται:
_ Σε ανθρώπους που καταναλώνουν σταθερή ποσότητα αλκοόλ όλο τον χρόνο, να συνεχίσουν, χωρίς όμως να την αυξάνουν, για να διατηρήσουν τις ευεργετικές δράσεις του αλκοόλ στην καρδιά και στα αγγεία.
_ Όσοι δεν καταναλώνουν αλκοόλ, να μην αρχίσουν να το καταναλώνουν τους χειμερινούς μήνες, κατά τους οποίους λόγω της μείωσης της θερμοκρασίας, αλλά και λόγω εορτών, καταναλώνουμε περισσότερες θερμίδες.
Εποχικές αλλαγές στη δόση των φαρμάκων
Τα φάρμακα των καρδιοπαθών χρειάζονται τροποποίηση τον χειμώνα; «Γενικότερα, για τη φαρμακευτική αγωγή των καρδιοπαθών δεν χρειάζονται ιδιαίτερες αλλαγές τον χειμώνα», απαντά ο κ. Στεφανάδης.
«Επειδή όμως αλλάζουν οι διατροφικές συνήθειες των ασθενών τον χειμώνα, παρατηρείται μεγαλύτερη κατακράτηση υγρών κατά τους χειμερινούς μήνες, με αποτέλεσμα την κακή ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Έτσι, οι καρδιοπαθείς θα πρέπει να προσέξουν ιδιαίτερα τα αντιυπερτασικά φάρμακα, καθ' ότι η ίδια δόση που είναι αρκετή για να διατηρήσει την αρτηριακή πίεση σε φυσιολογικά επίπεδα το καλοκαίρι, μπορεί να μην επαρκεί για τη διατήρησή της τον χειμώνα, δεδομένου ότι παρατηρείται άνοδος της αρτηριακής πίεσης λόγω της αυξημένης κατακράτησης υγρών και της χαμηλής θερμοκρασίας».
Γι' αυτό, συνιστάται παρακολούθηση της αρτηριακής πίεσης και επικοινωνία με τον επιβλέποντα καρδιολόγο, εάν παρατηρηθούν αυξημένες τιμές. «Η χρήση διουρητικών τους χειμερινούς μήνες φαίνεται ότι αποδίδει καλύτερα στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης», λέει ο καθηγητής.
Προφυλάξεις για όσους ασκούνται στο κρύο
Η άσκηση επιτρέπεται στους καρδιοπαθείς τον χειμώνα; «Η άσκηση παραμένει ωφέλιμη για την καρδιά και κατά τη διάρκεια του χειμώνα», λέει ο κ. Στεφανάδης. «Ωστόσο, πρέπει να λαμβάνονται επιπρόσθετες προφυλάξεις, επειδή η αύξηση του καρδιακού έργου κατά την άσκηση σε συνδυασμό με τις χαμηλές θερμοκρασίες μπορεί να έχουν δυσμενείς συνέπειες για την καρδιά».
Γι' αυτόν τον λόγο συνιστάται:
_ Η άσκηση να γίνεται κατά κύριο λόγο σε εσωτερικούς χώρους.
_ Να έχει αερόβιο χαρακτήρα.
_ Να αποφεύγεται η έντονη σωματική καταπόνηση.
_ Να γίνεται τουλάχιστον 3-4 φορές την εβδομάδα και να διαρκεί περίπου 30 λεπτά.
_ Η αποκατάσταση μετά την άσκηση να γίνεται σε εσωτερικούς χώρους.
_ Να αποφεύγουν την άμεση αλλαγή περιβάλλοντος από εσωτερικό σε εξωτερικό χώρο αμέσως μετά την άσκηση.
Και για τους υγιείς όμως χρειάζονται κάποιες τροποποιήσεις στην άσκηση τον χειμώνα. «Ο υγιής πληθυσμός πρέπει να ασκείται συστηματικά τόσο τον χειμώνα όσο και τον υπόλοιπο χρόνο», συμβουλεύει ο κ. Στεφανάδης.
«Λόγω της μειωμένης θερμοκρασίας, είναι φυσικό να μειώνεται η διάρκεια και η ένταση της άσκησης συγκριτικά με τους υπόλοιπους μήνες που υπάρχει μεγάλη ηλιοφάνεια. Όσοι ασκούνται συστηματικά, μπορούν να συνεχίσουν με την ίδια ένταση και διάρκεια. Θα πρέπει όμως να αποφεύγουν την άσκηση σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, όπως πολύ πρωί και βράδυ με τη θερμοκρασία κάτω από 0°C, γιατί η καρδιακή συχνότητα και η αρτηριακή πίεση αυξάνονται τόσο στην ηρεμία όσο και στην άσκηση.
»Έτσι, ο οργανισμός πρέπει να αντεπεξέλθει σε μεγαλύτερο έργο, με την ίδια ένταση και διάρκεια άσκησης. Πρέπει να προτιμάται η ώρα με τη μεγαλύτερη θερμοκρασία της ημέρας, αν η άσκηση γίνεται σε εξωτερικό χώρο».
Βέβαια, εάν ασκείται κάποιος σε εσωτερικό χώρο με ελεγχόμενη θερμοκρασία, δεν τίθεται θέμα ώρας. «Είναι απαραίτητη όμως πάντα η σωστή αποκατάσταση μετά την άσκηση, έτσι ώστε να μη γίνεται απότομη αλλαγή περιβάλλοντος από εσωτερικό σε εξωτερικό χώρο, με μεγάλες αλλαγές στη θερμοκρασία», λέει ο καθηγητής.
Το καρδιολογικό «σύνδρομο» του χειμώνα
_ 32% μεγαλύτερος είναι τον χειμώνα ο μέσος ημερήσιος αριθμός θανάτων από οξύ έμφραγμα
_ Διπλάσιοι είναι τον μήνα Δεκέμβριο οι θάνατοι από καρδιακό επεισόδιο στις ηλικίες άνω των 70 χρόνων
Πηγή: Μελέτες της Α' Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Οι κίνδυνοι
_ σπασμός των αρτηριών από το κρύο
_ αύξηση της αρτηριακής πίεσης από το κρύο και το πολύ φαγητό
_ φλεγμονώδης αντίδραση από την υγρασία
_ επιπλοκές από τη γρίπη
Συμβουλές προστασίας
Όσοι γνωρίζουν ότι έχουν κάποια καρδιαγγειακή πάθηση θα πρέπει τον χειμώνα να κάνουν τα εξής:
_ Να διατηρούν σταθερές τις διατροφικές τους συνήθειες (όχι περισσότερο αλάτι και λίπος)
_ Να ελέγχουν τακτικότερα την αρτηριακή πίεση
_ Να αποφεύγουν την έκθεσή τους σε χαμηλές θερμοκρασίες
_ Κυρίως, να μη βγαίνουν μετά το γεύμα ή το ποτό στο κρύο
_ Να αποφεύγουν τον συγχρωτισμό σε κλειστούς χώρους
_ Να μεριμνούν ιδιαίτερα για την ατομική υγιεινή τους
_ Να εμβολιάζονται για τη γρίπη, για πρόληψη από σοβαρές επιπλοκές και αντιμετώπιση της πανδημίας
