Εκστρατεία της Διεθνούς Αμνηστίας, με αίτημα την αναθεώρηση του άρθρου 336 του ελληνικού Ποινικού Κώδικα, και την τροποποίηση του ορισμού του βιασμού, έτσι ώστε αυτός να ορίζεται με βάση την απουσία συναίνεσης στη σεξουαλική πράξη.
Ο βιασμός είναι ανεξέλεγκτος στην Ευρώπη και την Ελλάδα.
Γι' αυτό πρέπει να μιλήσουμε για τη συναίνεση.
Το σeξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Είναι τόσο απλό. Ή τουλάχιστον, θα έπρεπε να είναι.
Ταυτόχρονα, η συχνότητα του βιασμού είναι συγκλονιστική. Τα στοιχεία από έρευνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο (χώρες της Ε.Ε.) δείχνουν ότι:
1 στις 20 γυναίκες στην Ε.Ε. έχουν βιαστεί μετά την ηλικία των 15 ετών. Πρόκειται για περίπου 9 εκατομμύρια γυναίκες.
1 στις 10 γυναίκες στην Ε.Ε. βίωσαν κάποια μορφή σεξουαλικής βίας μετά την ηλικία των 15 ετών.
Η νομοθεσία στην Ελλάδα
Σύμφωνα με έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας για τη σχετική νομοθεσία στις χώρες της Ε.Ε., επικρατεί η ατιμωρησία και η κουλτούρα κατηγορίας των θυμάτων του βιασμού. Η ίδια πραγματικότητα χαρακτηρίζει και την Ελλάδα, στην οποία συμβάλλει και ο νομικός ορισμός του βιασμού. Ο ελληνικός ποινικός κώδικας, και συγκεκριμένα το άρθρο 336, ορίζει ως βιασμό την συνουσία η οποία προκύπτει μετά από εξαναγκασμό με τη χρήση σωματικής βίας ή την απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου.
Ο ορισμός αυτός έρχεται σε αντίθεση με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και συγκεκριμένα με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που υπογράφηκε το 2011 και τέθηκε σε υποχρεωτική ισχύ για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ το 2014. Η Σύμβαση αυτή επικυρώθηκε στην Ελλάδα με νόμο του κράτους τον Μάρτιο του 2018, χωρίς ωστόσο να τροποποιήσει αναλόγως τον νομικό ορισμό του βιασμού. Τον περσινό Μάρτιο, αναδείξαμε ότι η κύρωση της Σύμβασης της Κωσταντινούπολης από την ελληνική Βουλή αποτέλεσε σημαντικό βήμα, εισάγοντας ένα σημαντικό κατευθυντήριο πλαίσιο για την προστασία των γυναικών από την έμφυλη βία καθώς και ατόμων που υφίστανται άλλες μορφές έμφυλων διακρίσεων. Παράλληλα, μετά την άσκηση θεσμικής πίεσης 10 γυναικών οργανώσεων και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Αμνηστίας, καταργήθηκε το άρθρο μίας διάταξης στην εθνική νομοθεσία που επέτρεπε το γάμο ως διακανονισμό για το έγκλημα της «αποπλάνησης ανηλίκου» (άρθρο 339, παρ. 3 του ελληνικού Ποινικού Κώδικα). Αναδείξαμε ωστόσο, ότι αποτελούσε σοβαρό έλλειμμα το γεγονός ότι δεν τροποποιήθηκε ο ορισμός του βιασμού στον ελληνικό ποινικό κώδικα ώστε να βασίζεται στην απουσία συναίνεσης, σε συμφωνία με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σήμερα, η Διεθνής Αμνηστία αναλαμβάνει δράση, ζητώντας την αναθεώρηση του άρθρου 336 του ελληνικού Ποινικού Κώδικα και την τροποποίηση του ορισμού του βιασμού, έτσι ώστε αυτός να ορίζεται με βάση την απουσία συναίνεσης στη σeξουαλική πράξη, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το σeξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός ... αλλά αυτό δεν αντανακλάται στον νόμο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες
Η Διεθνής Αμνηστία έχει αναλύσει τη νομοθεσία περί βιασμών σε 31 χώρες της Ευρώπης. Διαπιστώσαμε ότι μόνο 8 από τις 31 χώρες έχουν θεσπίσει τη νομοθεσία τους για τον βιασμό στη βάση της συναίνεσης.
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούν να μην αναγνωρίζουν νομικά ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Η ατελής νομοθεσία και η επικίνδυνη κουλτούρα κατηγορίας των θυμάτων διαιωνίζουν την ατιμωρησία σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Οι έρευνες δείχνουν επανειλημμένα ότι πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι δεν πρόκειται για βιασμό όταν το θύμα είναι μεθυσμένο, όταν φοράει αποκαλυπτικά ρούχα ή όταν δεν αντιστέκεται. Το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός, τελεία και παύλα. Μέχρις ότου οι κυβερνήσεις εναρμονίσουν τις νομοθεσίες τους με αυτό το απλό γεγονός, οι δράστες του βιασμού θα συνεχίσουν να διαφεύγουν, με τα εγκλήματά τους να παραμένουν ατιμώρητα.
Από τις 31 ευρωπαϊκές χώρες που καλύπτει η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, η Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, η Κύπρος, η Γερμανία, η Ισλανδία, το Λουξεμβούργο και η Σουηδία ορίζουν τον βιασμό ως σεξ χωρίς συναίνεση. Η Σουηδία άλλαξε τον ορισμό μόλις πέρσι, έπειτα από πολύχρονη εκστρατεία της Διεθνούς Αμνηστίας και άλλων οργανώσεων.
Οι υπόλοιπες χώρες που αναφέρονται στην έρευνα και την έκθεση της Αμνηστίας είναι: Αυστρία, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία και Ελβετία. Όλες αυτές οι χώρες έχουν νομικούς ορισμούς του βιασμού με βάση τη βία, την απειλή βίας, τον εξαναγκασμό ή την αδυναμία του θύματος να αμυνθεί. Ανησυχητικό είναι ότι ορισμένες χώρες κατηγοριοποιούν το σεξ χωρίς συναίνεση ως ξεχωριστό, μικρότερο αδίκημα, στέλνοντας ένα ισχυρό μήνυμα στους ανθρώπους ότι «ο πραγματικός βιασμός» εμφανίζεται μόνο όταν χρησιμοποιείται σωματική βία. Για παράδειγμα, στην Κροατία, η «σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση» φέρει μέγιστη ποινή πέντε ετών, σε αντίθεση με τον βιασμό που φέρει μέγιστη ποινή δέκα ετών.
Σε ορισμένες χώρες, οι νόμοι περί βιασμού και σεξουαλικής βίας εξακολουθούν να πλαισιώνονται από εγκλήματα που σχετίζονται με την «τιμή» ή την «ηθική», υποστηρίζοντας την ιδέα ότι η κοινωνία έχει το δικαίωμα να ελέγχει τα σώματα των γυναικών. Στη Μάλτα, για παράδειγμα, τα σεξουαλικά αδικήματα εμπίπτουν στο κεφάλαιο «εγκλήματα που επηρεάζουν την ομαλή τάξη των οικογενειών».
Τι είναι η συναίνεση στο σeξ;
Για να κάνετε σe, πρέπει να ξέρετε ότι το άτομο που επιθυμείτε να κάνετε σεξ θέλει να κάνει σeξ μαζί σας.
Μερικοί ρωτούν αν πρέπει να υπογράψουν συμβόλαιο για να κάνουν σεξ. Η απάντηση είναι όχι.
Πρέπει απλά να επικοινωνούν με τον/την σύντροφό τους και να διασφαλίζουν ότι όλες οι σεξουαλικές δραστηριότητες που γίνονται συμβαίνουν με αμοιβαία συναίνεση.
Η σεξουαλική συναίνεση πρέπει να αποτελεί εθελοντική και ελεύθερη επιλογή για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Το να παραμείνεις σιωπηλός/ή ή να μην πεις όχι δεν είναι το ίδιο με τη συναίνεση.
Ένας γενικός κανόνας είναι: Σε περίπτωση αμφιβολίας, ρωτήστε. Εάν εξακολουθεί να υπάρχει αμφιβολία, σταματήστε.
Δεν είναι ντροπιαστικό να ρωτήσετε, και δεν πρέπει να προχωρήσετε εκτός αν το άλλο πρόσωπο συναινέσει.
Αν κάποιος/α κοιμάται ή είναι αναίσθητος/η, αυτό το άτομο δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορεί να συναινέσει σε οποιοδήποτε είδος σεξουαλικής δραστηριότητας.
Το πλέον διάσημο αυτό βίντεο εξηγεί πολύ καλά τι είναι συναίνεση.
Ο βιασμός συχνά δεν καταγράφεται στην Ευρώπη
Ο βιασμός είναι μια μορφή σεξουαλικής βίας και μπορεί να έχει βαθιές συναισθηματικές, σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις στο θύμα. Ο καθένας και η καθεμία, ανεξάρτητα από την ταυτότητα του φύλου του, μπορεί να είναι θύμα βιασμού. Ωστόσο, είναι ένα έγκλημα που επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες και τα κορίτσια.
Παρά τη σοβαρότητα της παραβίασης, ο βιασμός συχνά δεν καταγράφεται στην Ευρώπη. Ο φόβος του να μη γίνουν πιστευτές, η έλλειψη εμπιστοσύνης στο δικαστικό σύστημα ή το στίγμα που συνδέεται με αυτόν αποθαρρύνουν πάρα πολλές γυναίκες από την αναφορά βιασμού.
Όταν το αναφέρουν, οι πιθανότητες να εκδικαστεί η υπόθεσή τους στο δικαστήριο είναι περιορισμένες. Συχνά, οι υποθέσεις καταρρίπτονται σε διάφορα στάδια της νομικής διαδικασίας, χωρίς ποτέ να οδηγούνται σε δίκη. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι οι δράστες δεν κρατούνται υπόλογοι για τις πράξεις τους.
Ειδικά στην Ελλάδα, η εκτεταμένη έλλειψη διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων για την έμφυλη βία και τον βιασμό δυσχεραίνει την κατανόηση της κλίμακας του προβλήματος και την αντιμετώπισή του. Ταυτόχρονα, τα στοιχεία που υπάρχουν δεν παρέχουν τη συνολική εικόνα, εξαιτίας του χαμηλού ποσοστού καταγγελιών.
Οι επικίνδυνοι μύθοι και τα στερεότυπα σχετικά με το φύλο, σχετικά με το τι αποτελεί βιασμό και συναίνεση, είναι ευρέως διαδεδομένα, τόσο στα συστήματα δικαιοσύνης όσο και στις κοινωνίες στο σύνολό τους.
Η αλλαγή των νόμων θα συμβάλλει στην αλλαγή των συμπεριφορών
Η τήρηση των νόμων περί βιασμού σε συμφωνία με τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν θα επιλύσει τα πάντα. Είναι όμως ένα σημαντικό βήμα προς την αλλαγή των συμπεριφορών και την απόδοση δικαιοσύνης, καθιστώντας σαφές ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός και δεν μπορεί να συνεχιστεί με ατιμωρησία.
Μια πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ορισμένες ανησυχητικές συμπεριφορές μεταξύ των ανθρώπων στην Ε.Ε.:
Περισσότερα από 1 στα 4 άτομα στην Ε.Ε. πιστεύουν ότι η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση μπορεί να δικαιολογείται υπό ορισμένες συνθήκες, όπως εάν το θύμα είναι μεθυσμένο ή υπό την επήρεια ναρκωτικών; όταν πηγαίνει εθελοντικά στο σπίτι με κάποιον, όταν φοράει αποκαλυπτικά ρούχα, όταν δεν έχει πει «όχι» σαφώς ή δεν αντιστέκεται.
Περισσότερα από 1 στα 5 άτομα στην Ε.Ε. πιστεύουν ότι οι γυναίκες συχνά λένε ψέματα ή υπερβάλλουν όταν ισχυρίζονται ότι έχουν υποστεί βία ή βιασμό.
Όλα τα παραπάνω είναι λανθασμένα και έχουν τις ρίζες τους σε επικίνδυνα και σεξιστικά στερεότυπα για τα θύματα βιασμού. Κανένας άλλος εκτός από τον ίδιο τον δράστη δεν είναι υπεύθυνος για έναν βιασμό.
Αυτά τα στερεότυπα είναι διαδεδομένα τόσο στην κοινωνία όσο και στα δικαστήρια. Το 2013, τρεις νέοι άνδρες στη Σουηδία απαλλάχθηκαν από τον βιασμό ενός 15χρονου κοριτσιού με μπουκάλι κρασιού σε σημείο αιμορραγίας. Η ετυμηγορία δήλωσε: «Οι άνθρωποι που εμπλέκονται σε σεξουαλικές δραστηριότητες κάνουν τα πράγματα με φυσικό τρόπο ο ένας στο σώμα του άλλου, και αυθόρμητα, χωρίς να ζητούν συναίνεση». Οι δικαστές δήλωσαν επίσης ότι η άρνηση του κοριτσιού να ανοίξει τα πόδια της ίσως αποτελούσε σημάδι «ντροπαλότητας».
Η υπόθεση αυτή προκάλεσε τη δημιουργία ενός νέου εθνικού κινήματος, του FATTA («Get It»), που ήταν μια σημαντική δύναμη που οδήγησε στην πρόσφατη νομοθετική αλλαγή στη Σουηδία. Εκεί, πλέον ο νόμος αναγνωρίζει το απλό γεγονός ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός.
Η ελευθερία από βιασμό είναι ανθρώπινο δικαίωμα
Ο νόμιμος ορισμός του βιασμού, που βασίζεται στην απουσία συναίνεσης, δεν είναι νέος ή πρωτοποριακός.
Η διεθνής και περιφερειακή νομοθεσία για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη απαιτεί από τα κράτη να προστατεύουν όλους και όλες από τον βιασμό.
Αυτό περιλαμβάνει επίσης τον αγώνα ενάντια στις βασικές αιτίες της σεξουαλικής βίας μεταβάλλοντας τους νόμους, τις πολιτικές και τις συμπεριφορές που θέτουν τους ανθρώπους, και κυρίως τις γυναίκες και τα κορίτσια, σε κίνδυνο βιασμού.
Το 2014 αποτέλεσε ένα έτος-ορόσημο για όλους όσους και όλες όσες καταπολεμούν τη σεξουαλική βία κατά των γυναικών στην Ευρώπη, επειδή τέθηκε σε ισχύ η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας. Σκοπός αυτής της σύμβασης, γνωστής ως «Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης», είναι η διασφάλιση ότι οι κυβερνήσεις θα εγγυώνται τα δικαιώματα όλων των γυναικών, των κοριτσιών και όλων των υπολοίπων σε μια ιδιωτική και δημόσια ζωή χωρίς βία, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής βίας.
Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης αναφέρει σαφώς ότι η έλλειψη συναίνεσης πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο οποιουδήποτε νομικού ορισμού του βιασμού και άλλων μορφών σεξουαλικής βίας. Έχει επικυρωθεί από περισσότερα από 20 ευρωπαϊκά κράτη, αλλά η πλειοψηφία τους δεν έχει τροποποιήσει αναλόγως τους νομικούς ορισμούς του βιασμού.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών (επιτροπή CEDAW) κάλεσε πολλά ευρωπαϊκά κράτη να εναρμονίσουν τη νομοθεσία τους για το βιασμό με βάση τα διεθνή πρότυπα, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, και να ορίσουν τον βιασμό με βάση την απουσία συναίνεσης.
Ένα κύμα αλλαγής
Η αλλαγή είναι εφικτή, και βασίζεται στην αποφασιστικότητα, τη δύναμη και το θάρρος των ακτιβιστών και ακτιβιστριών σε όλη την Ευρώπη, που αγωνίζονται ενάντια στην ατιμωρησία του βιασμού και πιέζουν για αλλαγές στη νομοθεσία της χώρας τους. Τον τελευταίο ένα χρόνο, γυναίκες σε πολλές χώρες συσπειρώθηκαν για να εκφράσουν την οργή τους σε περιπτώσεις βιασμού που έγιναν γνωστές, και απαιτούν καλύτερη προστασία από τις κυβερνήσεις τους.
Τον Απρίλιο ξέσπασαν διαμαρτυρίες στην Ισπανία, μετά την καταδίκη πέντε αντρών που, μετά τον ομαδικό βιασμό μιας γυναίκας, τους αποδόθηκαν μικρότερες κατηγορίες σεξουαλικής κακοποίησης εξαιτίας του απαρχαιωμένου νόμου, παρά το γεγονός ότι το δικαστήριο διαπίστωσε ότι η γυναίκα δεν είχε συναινέσει στο σεξ.
Τον Νοέμβριο, οι γυναίκες στην Ιρλανδία κινητοποιήθηκαν, ανάρτησαν φωτογραφίες με τα εσώρουχά τους και αναπαρήγαγαν το tweet #ThisIsNotConsent, σε αλληλεγγύη με ένα 17χρονο κορίτσι, της οποίας το εσώρουχο που φορούσε παρουσιάστηκε από την υπεράσπιση στους ενόρκους, σαν μια προσπάθεια υπονόμευσης του ισχυρισμού της κοπέλας ότι βιάστηκε.
Στη Δανία, οι γυναίκες διαδηλώνουν απαιτώντας αλλαγές στη νομοθεσία, ώστε να διασφαλιστεί ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός.
Η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Δανία θα είναι ενδεχομένως οι επόμενες χώρες που θα αλλάξουν τη νομοθεσία τους, ενώ οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι δηλώνουν δημοσίως ότι είναι ανοικτοί στη συζήτηση τροποποιήσεων στον νομικό ορισμό του βιασμού.
Ο βιασμός αποτελεί σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που θα έπρεπε πάντα να αναγνωρίζεται ως σοβαρό έγκλημα
Η αλλαγή της νομοθεσίας δεν θα εξαλείψει τους βιασμούς, αλλά θα αποτελέσει σημαντικό σημείο εκκίνησης ενάντια στην ατιμωρησία του βιασμού και των τραγικών συνεπειών του. Θα αποτελέσει βήμα ενάντια στην κουλτούρα του βιασμού και την κατηγορία του θύματος, ενώ, ταυτόχρονα, θα συμβάλει στην αλλαγή των κοινωνικών και ατομικών συμπεριφορών.
Θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για την ανάληψη ευθύνης από τα κράτη, για να αλλάξουμε τις δημόσιες νοοτροπίες και να αναγνωριστεί στον νόμο και την πράξη ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός.
