Στις 24 Μαρτίου του 2018, περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους, στις ΗΠΑ, για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην οπλοκατοχή και οπλοχρησία και στη βία που συνδέεται με τα όπλα.
Το θέμα παραμένει εξαιρετικά -και τρομακτικά- επίκαιρο, καθώς πριν από λίγες ημέρες έγινε η αιματοχυσία στο εστιατόριο-μπαρ της Καλιφόρνια, και λίγο πριν από αυτό η επίθεση στη συναγωγή στο Πίτσμπεργκ.
Η απάντηση στο ποια είναι η λύση στο πρόβλημα εξαρτάται από τον ποιον ρωτά κανείς. Κάποιοι είναι υπέρ της ανάκλησης του δικαιώματος των πολιτών να έχουν όπλα. Άλλοι θέλουν ακόμα περισσότεροι πολίτες να κρατούν όπλα. Και η πλειονότητα των Αμερικανών είναι μάλλον κάπου στη μέση.
Τι θα συνέβαινε όμως εάν το ερώτημα αυτό ξαφνικά -και ανεπιστρεπτί- εξέλειπε, επειδή δεν θα υπήρχαν καθόλου όπλα στον κόσμο; Τι θα γινόταν αν όλα τα όπλα ξαφνικά εξαφανίζονταν και δεν υπήρχε τρόπος να επιστρέψουν;
Προφανώς τα όπλα δεν μπορούν να εξαφανιστούν με κάποιον μαγικό τρόπο. Αλλά αυτή η σκέψη-πείραμα, μας επιτρέπει να αφαιρέσουμε την πολιτική από την εξίσωση αυτή και να αναλογιστούμε μόνο με τη λογική τι θα κερδίζαμε και τι θα χάναμε, εάν ποτέ αποφασίζαμε, ως ανθρωπότητα, να περιορίσουμε ή να εξαλείψουμε εντελώς τα όπλα στον κόσμο.
Το πιο προφανές αποτέλεσμα μιας τέτοιας αλλαγής θα ήταν απλό: λιγότεροι θάνατοι από όπλα. Περίπου 500.000 άνθρωποι σε όλο τον κόσμο σκοτώνονται κάθε χρόνο από όπλα. Σε ό,τι αφορά τις ανεπτυγμένες χώρες, οι μεγαλύτερες απώλειες καταγράφονται στις ΗΠΑ, όπου συνολικά 300 με 350 εκατομμύρια όπλα βρίσκονται στα χέρια πολιτών. Έτσι, οι ανθρωποκτονίες με χρήση όπλων είναι 25 φορές υψηλότερες από ό,τι αθροιστικά το σύνολό τους σε άλλες χώρες με υψηλό εισόδημα.
«Περίπου εκατό άνθρωποι στη χώρα αυτή πεθαίνουν κάθε μέρα από πυροβολισμό» δηλώνει ο Jeffrey Swanson, καθηγητής Ψυχιατρικής συμπεριφορικής επιστήμης στην ιατρική σχολή Duke University School of Medicine στη Βόρεια Καρολίνα. «Αν τα όπλα εξαφανιστούν, πολλές από αυτές τις ζωές θα σωθούν».
Στην κορυφή της λίστας βρίσκονται οι ζωές που δεν θα χαθούν από αυτοκτονίες. Σχεδόν το 60% των 175.500 θανάτων που καταγράφηκαν στις ΗΠΑ από το 2012 έως το 2016 και προκλήθηκαν από χρήση όπλων ήταν αυτοκτονίες. Οι μισοί από τους 44.000 Αμερικανούς, που έβαλαν οι ίδιοι τέλος στη ζωή τους το 2015, το έκαναν χρησιμοποιώντας όπλο.
Από τις απόπειρες αυτοκτονίας με όπλο, το 80% καταλήγει σε θάνατο. «Δυστυχώς, οι πιθανότητες επιβίωσης είναι πολύ μικρές» δηλώνει ο εγκληματολόγος και κοινωνιολόγος Tom Gabor, συγγραφέας του βιβλίου « Confronting Gun Violence in America». Επιπλέον, οι περισσότεροι από όσους επιζήσουν μιας τέτοιας απόπειρας δεν επιχειρούν ποτέ ξανά να τερματίσουν τη ζωή τους.
«Κάποιοι είναι αποφασισμένοι να πεθάνουν και θα βρουν άλλο τρόπο να το πετύχουν. Αλλά οι υπόλοιποι προχωρούν στο απονενοημένο σε μια αυθόρμητη απερίσκεπτη στιγμή, και μετά την αποτυχία της απόπειρας συνεχίζουν τη ζωή τους « εξηγεί ο Ted Miller, επικεφαλής ερευνητής στο Pacific Institute for Research and Evaluation. «Αυτό είναι πραγματικότητα για πολλούς».
Η απαγόρευση των πυροβόλων όπλων
Το παράδειγμα της Αυστραλίας μας παρέχει πολλά πραγματικά στοιχεία που αποδεικνύουν πως λιγότερα διαθέσιμα όπλα συνδέονται με σημαντική μείωση και των θανάτων, τόσο των αυτοκτονιών όσο και των ανθρωποκτονιών.
Το 1996, ο Martin Bryant άνοιξε πυρ κατά επισκεπτών στο μνημείο Port Arthur στην Τασμανία, αφήνοντας πίσω του 35 νεκρούς και 23 τραυματίες. Για τους Αυστραλούς, αυτή η τραγωδία αποτέλεσε ένα σημείο καμπής. Άνθρωποι όλων των πολιτικών θέσεων υποστήριξαν την απαγόρευση των ημιαυτόματων κυνηγετικών όπλων και των τουφεκιών. Μέσα σε μόλις λίγες ημέρες, η νέα νομοθεσία για τα όπλα είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή. Η κυβέρνηση αγόρασε πυροβόλα όπλα, από εκείνους που τα είχαν πρόσφατα προμηθευτεί, σε δίκαιη τιμή, και στη συνέχεια τα κατέστρεψε. Η μείωση των όπλων στα χέρια πολιτών στη χώρα έφτασε το 30%.
Ο Philip Alpers, καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Σίδνεϋ, υποστηρίζει πως τα στοιχεία δείχνουν μεγάλη «επίδραση» της αλλαγής στη νομοθεσία περί οπλοκατοχής στον αριθμό των θανάτων. Κι αυτό φαίνεται να επιβεβαιώνεται ακόμα κι αν υπάρχουν κι άλλες πιθανές εξηγήσεις για τη μείωση των ποσοστών θανάτων και αυτοκτονιών. «Το αποτέλεσμα ήταν πως ο κίνδυνος να πέσει κανείς νεκρός από πυροβολισμό στην Αυστραλία μειώθηκε στατιστικά κατά περισσότερο από 50% και στα τελευταία 22 χρόνια δεν εμφάνισε καμία τάση να ξανανέβει» τονίζει.
Οι αυτοκτονίες ήταν μεγάλο ποσοστό αυτής της μείωσης. Έως και το 80% των αυτοκτονιών με όπλο εξαλείφθηκαν. «Οι αυτοκτονίες μειώθηκαν δραστικά κι αυτό μας εξέπληξε εντελώς» προσθέτει ο Alpers. «Διαπιστώσαμε μάλιστα με ενθουσιασμό πως δεν υπήρξε αντικατάσταση αυτής της μεθόδου, αυτοκτονίας με όπλο δηλαδή, από άλλες. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει καμία ένδειξη πως εκείνοι που είχαν την πρόθεση να σκοτώσουν ή να σκοτωθούν απλώς αναζήτησαν και βρήκαν άλλο τρόπο».
Και δεν ήταν μόνο οι αυτοκτονίες. Οι αριθμοί ανθρωποκτονιών με χρήση όπλου μειώθηκαν στην Αυστραλία πάνω από το μισό, μετά την απαγόρευση. Και διαψεύστηκε και το κλασικό επιχείρημα που ακούγεται στις ΗΠΑ, πως οι δολοφόνοι θα βρουν άλλο τρόπο να σκοτώσουν τα θύματά τους. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη στην Αυστραλία. Αντίθετα, οι ανθρωποκτονίες χωρίς τη χρήση όπλου διατηρήθηκαν στα ίδια πάνω-κάτω επίπεδα. «Οι δολοφόνοι απλώς δεν έψαξαν αν βρουν άλλο όπλο» τονίζει ο Alpers.
Αυτό φαίνεται πως ισχύει και στις περιπτώσεις οικογενειακής βίας. Μία γυναίκα που ο κακοποιητικός σύντροφός της έχει πρόσβαση σε όπλο κινδυνεύει από πέντε έως οκτώ φορές περισσότερο να δολοφονηθεί. Εάν τα όπλα εξαφανίζοντας, οι καβγάδες ανάμεσα στα ζευγάρια, που μπορεί να γίνουν και εκρηκτικοί, δεν θα προκαλούσαν μοιραία και μη διορθώσιμη βλάβη- τη στέρηση μιας ζωής, δηλαδή. Και ίσως είναι πιο πιθανό να μην φτάνουν σε τέτοια επίπεδα βίας.
Ένα επιχείρημα που ακούγεται αμφιλεγόμενο αλλά διατυπώνεται με βάση κάποιες έρευνες είναι πως και μόνο η ύπαρξη όπλου κάνει τους άνδρες να συμπεριφέρονται πιο επιθετικά, ένα φαινόμενο που αποκαλείται «the weapons effect». Εάν τα όπλα εξαφανιστούν, στις ΗΠΑ, όπου πενήντα γυναίκες κάθε μήνα δέχονται πυροβολισμούς από τους συντρόφους τους, και πεθαίνουν, είναι πιθανό να υπάρξει ανάλογη μείωση στους θανάτους με αυτή που παρατηρήθηκε στην Αυστραλία.
Οι ΗΠΑ καταγράφουν μία θλιβερή πρωτιά. Σε ό,τι αφορά τις περισσότερες μορφές εγκληματικότητας, κινείται περίπου στον μέσο όρο σε σύγκριση με το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Δυτική Ευρώπη, την Ιαπωνία και άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Σε ό,τι όμως αφορά της ανθρωποκτονίες, φτάνει σε ποσοστά τετραπλάσια. Αυτό αποδίδεται στο ότι είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιηθεί πιστόλι αντί οποιουδήποτε άλλου «όπλου» σε επίθεση στις ΗΠΑ, κι αυτό αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου για τα θύματα κατά επτά φορές!
«Σκεφτείτε δύο ανώριμους, θυμωμένους, παρορμητικούς και μεθυσμένους άνδρες στο Ηνωμένο Βασίλειο, που βγαίνουν από μία παμπ και μπλέκουν σε καβγά» περιγράφει ο Swanson. «Το πιθανότερο είναι κάποιος να καταλήξει με μαυρισμένο μάτι ή με ματωμένη μύτη. Στις ΗΠΑ όμως, είναι στατιστικά πιθανότερο ένας από τους δύο άνδρες να έχει στην κατοχή του όπλο και άρα το αποτέλεσμα να είναι ένας νεκρός».
Αυτή η διαφορά περιγράφεται από τους ειδικούς ως «weapons instrumentality effect», δηλαδή, το γεγονός πως το ίδιο το όπλο έχει επίπτωση στο αποτέλεσμα, εξηγεί ο Robert Spitzer, πολιτικός επιστήμονας και ερευνητής στο State University of New York College. «Δεν υπάρχει όπλο πιο αποτελεσματικό στη δολοφονία ανθρώπων από το πιστόλι» συνεχίζει.
Όπως και στην περίπτωση της Αυστραλίας, έτσι και στις ΗΠΑ, τα στοιχεία δείχνουν πως η ύπαρξη λιγότερων όπλων έχει ως αποτέλεσμα και λιγότερους θανάτους και τραυματισμούς. Έρευνα του 2017 αποκάλυψε πως τα ποσοστά ανθρωποκτονιών με πυροβόλα όπλα είναι χαμηλότερα σε εκείνες τις πολιτείες που η νομοθεσία σχετικά με τα όπλα είναι πιο αυστηρή. Ανάλυση του 2014 στους ανήλικους, που είχαν μπει στο νοσοκομείο τραυματισμένοι, έδειξε πως ο αυστηρότερος έλεγχος των όπλων μεταφραζόταν σε μεγαλύτερη ασφάλεια για τα παιδιά.
Η χρήση όπλων σημαίνει μεγαλύτερη θνησιμότητα και στα περιστατικά «εμπλοκής» με την αστυνομία. Παρότι η πιθανότητα σύλληψης με τραυματισμό είναι ίδια στις ΗΠΑ, τη Βρετανική Κολομβία και τη Δυτική Αυστραλία, η έρευνα δείχνει πως «σχεδόν κανείς δεν πεθαίνει στη διάρκεια σύλληψης στην Αυστραλία ή τον Καναδά» τονίζει ο Miller - παρότι η αστυνομία οπλοφορεί και στις τρεις χώρες.
Στις ΗΠΑ, όμως, σχεδόν χίλιοι πολίτες πέφτουν κάθε χρόνο νεκροί από αστυνομικά πυρά. Προφανώς, οι αιτίες των περιστατικών βίας με συμμετοχή αστυνομικού είναι πολύπλοκες και συχνά περιλαμβάνουν και τη φυλετική προκατάληψη σε βάρος πολιτών που δεν είναι λευκοί, ακόμα και από Αφροαμερικανούς αστυνομικούς. Κι όμως πολλοί από αυτούς τους θανάτους θα μπορούσαν να αποτραπούν, εάν δεν εμπλέκονταν όπλα.
«Μεγάλο μέρος της αγριότητας της αστυνομίας οφείλεται στο ότι και οι ίδιοι οι αστυνομικοί φοβούνται πως μπορεί να δεχθούν πυρά» εξηγεί ο Miller. «Όταν η αστυνομία πρέπει να φυλάγεται από κάποιο όπλο σε κάθε στάση, τότε οι ‘αλληλεπιδράσεις’ γίνονται πιο θανάσιμες».
Η εξάλειψη των όπλων θα σήμαινε πιο ασφαλείς συνθήκες για τους αστυνομικούς. Περισσότεροι από τους μισούς από τους ανθρώπους που έπεσαν νεκροί από αστυνομικά πυρά το 2016 ήταν οπλισμένοι, και πολλοί αντάλλασσαν πυροβολισμούς με την αστυνομία όταν δέχθηκαν πυρά.