Μια άποψη ευρύτατης αποδοχής, η οποία διατυπώθηκε ήδη από την επομένη των ευρωεκλογών, λέει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε με τόσο μεγάλη διαφορά εξαιτίας της κακής επικοινωνιακής τακτικής του στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου.
Η άποψη αυτή μάλιστα είναι εξαιρετικά δημοφιλής και εντός του ΣΥΡΙΖΑ και εκφέρεται από όσους θεωρούν είτε ότι η επικοινωνία μπορεί να παραμερίσει την πολιτική είτε ότι ακόμη και μια άριστη επικοινωνιακή καμπάνια θα ήταν σε θέση να αντιστρέψει το κλίμα που υπήρχε στην κοινωνία αμέσως μετά την έναρξη εφαρμογής του τρίτου μνημονίου.
Ωστόσο η άνοδος της Ν.Δ. κατά 700.000 και πλέον ψήφους από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 είναι πολύ μεγάλη και σε καμία περίπτωση δεν στηρίζει την εκτίμηση αυτή. Άλλωστε ο ρόλος της επικοινωνίας μπορεί να θεωρηθεί αξιόλογος ή καθοριστικός μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες μια εκλογική αναμέτρηση είναι όντως αμφίρροπη. Αυτό, όμως, δεν ίσχυε ούτε στις ευρωεκλογές ούτε, πολύ περισσότερο, στις βουλευτικές.
Δεύτερος εξ αρχής
Είναι εξόχως αποκαλυπτική η αναδρομή στο δημοσκοπικό κλίμα, ιδιαίτερα τώρα που η αξιοπιστία των ερευνών της κοινής γνώμης έχει πλέον αποκατασταθεί – ακόμη και στα μάτια του τέως πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα.
1. Η Ν.Δ. βρέθηκε μπροστά στις δημοσκοπήσεις αμέσως μετά την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ηγεσία της, αλλά όχι κατ’ ανάγκην εξαιτίας της.
Ήδη τέσσερις μήνες μετά την εκλογική του νίκη τον Σεπτέμβριο του 2015 με διαφορά 7,36%, τον Ιανουάριο του 2016 (δημοσκόπηση της Alco), οπότε ο Μητσοτάκης εκλέγεται πρόεδρος της Ν.Δ., ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται στη δεύτερη θέση με διαφορά 3,3% στην πρόθεση ψήφου (αντιστροφή συσχετισμού κατά 10,66%).
2. Αμέσως μετά τη ΔΕΘ, τον Σεπτέμβριο του 2016 (δημοσκόπηση της Pulse RC), τέσσερις μήνες μετά τον Νόμο Κατρούγκαλου για το ασφαλιστικό και τις συντάξεις, η Ν.Δ. προηγείται με 7% στην πρόθεση ψήφου (αντιστροφή συσχετισμού κατά 14,36%) και το προβάδισμά της στην παράσταση νίκης βρίσκεται στο 28%.
3. Ήδη στις αρχές του 2017 (Απρίλιος, δημοσκόπηση της Pulse RC) η διαφορά στην πρόθεση ψήφου έχει σκαρφαλώσει στο 12% (αντιστροφή συσχετισμού κατά 19,36%) και ήδη έχει παγιωθεί η αίσθηση στην κοινωνία ότι το προβάδισμα της Ν.Δ. είναι σχεδόν ακατόρθωτο να ανατραπεί, όποτε και αν γίνουν οι εκλογές.
Η ήττα με διαφορά 9,3% στις ευρωεκλογές του Μαΐου με απώλεια 580.000 ψήφων ήταν καθοριστική, αφού η περαιτέρω ανάκαμψη του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία περιόρισε τις απώλειές του σε μόλις 150.000 ψήφους λιγότερες απ’ όσες είχε στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, επ’ ουδενί λόγω ήταν αρκετή, καθώς η Ν.Δ. την Κυριακή πρόσθεσε άλλες 378.274 ψήφους στις 346.932 που είχε κερδίσει στις ευρωεκλογές.
Εάν εξετάσουμε την πορεία των δημοσκοπήσεων καθ’ όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ από τον Σεπτέμβριο του 2015 και ύστερα, σε συνδυασμό με τα μεγάλα πολιτικά γεγονότα, μπορούμε να καταλήξουμε σε μερικά σαφή συμπεράσματα για τα κρίσιμα θέματα που λειτούργησαν καταλυτικά στην αποσυσπείρωση και την καθαρή εκλογική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ.
Η ρήξη με τους μεσαίους
Το τρίτο μνημόνιο και η εμπροσθοβαρής εφαρμογή του, που σφυροκόπησε φορολογικά τη μεσαία τάξη, αποκαθήλωσαν πολύ σύντομα τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος βρέθηκε σε θέση άμυνας και περιορίστηκε να ειρωνεύεται τις δημοσκοπήσεις θυμίζοντας τις «μαύρες τρύπες» που είχαν εμφανίσει τη διετία 2014-15.
Στον ΣΥΡΙΖΑ πιθανότατα δεν αντελήφθησαν εγκαίρως ότι η επιστροφή στην «κανονικότητα», η οποία εκκίνησε με τον βαρύ συμβιβασμό τους με τους δανειστές τον Ιούλιο του 2015 και την άρση της αβεβαιότητας για το μέλλον της χώρας – εντός ή εκτός Ευρώπης και ευρώ –, στην πραγματικότητα άλλαξε και την ατζέντα όσων ακόμη «ανέπνεαν» οικονομικά ύστερα από την ασφυξία των πρώτων μνημονιακών ετών.
Η μεσαία τάξη, επομένως, έχει κορυφαία σημασία σε κάθε ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος. Διότι απλούστατα αυτή ήταν που, άγρια χτυπημένη από τα δύο πρώτα μνημόνια, προσέτρεξε στον ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να διασωθεί και, στην πραγματικότητα, συνέβαλε τα μέγιστα στην άνοδό του στη διακυβέρνηση με την ελπίδα ότι, τουλάχιστον, θα σταματήσει η κατρακύλα της.
Αυτή πρώτη τον εγκατέλειψε όταν διαπίστωσε ότι εκλήθη σχεδόν μόνη της να χρηματοδοτήσει με τους φόρους της όχι μόνο το χρέος της χώρας, αλλά και τα φτωχότερα στρώματα μέσω της πολιτικής των επιδομάτων.
Η επιβάρυνση δε των νομοταγών της μεσαίας τάξης έγινε κατά πολύ βαρύτερη εξαιτίας της μη σύλληψης της φοροδιαφυγής, της οποίας οι δράστες πλέον «επιβραβεύονταν» και με επιδόματα τα οποία είχαν μεν σχεδιαστεί για τους αναξιοπαθούντες, αλλά τα καρπώνονταν και όσοι τεχνηέντως απέκρυβαν εισοδήματα κατακλέβοντας το κράτος και τους νομοταγείς – ή αδυνατούντες να φοροδιαφύγουν – φορολογουμένους.
Για τον λόγο αυτόν άλλωστε δημιουργήθηκε μια ξεκάθαρη αντίθεση μεταξύ των μεσαίων και των πολύ χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων, με συνέπεια όσο ο ΣΥΡΙΖΑ διαφήμιζε την ιδεολογική του υποχρέωση να βοηθήσει τους οικονομικά ανήμπορους τόσο να βαθαίνει το χαντάκι που τον χώριζε από τα μεσαία στρώματα.
Η... «παγίδα» του Σαμαρά
Επιπλέον ας σημειωθεί πως η καταστροφή της μεσαίας τάξης – όλοι θυμόμαστε τα περί «λίπους» που έπρεπε να καεί για να σωθεί η χώρα – ήταν η συμπύκνωση των κυριότερων στόχων του μνημονίου, του οποίου η πλήρης εφαρμογή έπεσε στη «βάρδια» του ΣΥΡΙΖΑ.
Στο σημείο αυτό έχει αξία να σημειώσουμε μια ακόμη λεπτομέρεια: Η σημαντικότερη παγίδα που έστησε ο Σαμαράς στον Τσίπρα δεν ήταν ότι τον άφησε με την εκκρεμότητα της περίφημης πέμπτης αξιολόγησης και με τα άδεια ταμεία, για τα οποία διαμαρτύρεται ο ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν το γεγονός ότι είχε αποφύγει να εφαρμόσει το μνημόνιο και κυρίως τα σημαντικότερα κεφάλαιά του, με κορωνίδα το ασφαλιστικό.
Δεν είναι άλλωστε τυχαία η άποψη που διατύπωναν δημοσίως πολλοί Γερμανοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι την εποχή της μεγάλης σύγκρουσης, το πρώτο επτάμηνο του 2015: «Οι ελληνικές κυβερνήσεις (σ.σ.: και όχι μόνο αυτή του ΣΥΡΙΖΑ, με τον οποίο συγκρούονταν τότε) μας κοροϊδεύουν συνεχώς».
Όταν λοιπόν ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε την εξουσία, υποχρεώθηκε συντόμως να κατανοήσει ότι το ευρωσύστημα, πολύ πιο θωρακισμένο πλέον από τον κίνδυνο μετάδοσης της ελληνικής κρίσης, ήταν σε θέση να επιβάλει τη βασική του θέση: Το μνημόνιο θα τελειώσει μόνο όταν θα έχει εφαρμοστεί...
Όμως ο Τσίπρας και το κόμμα του δεν ήταν προετοιμασμένοι για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, άρα και για τις συνέπειες στο μέρος εκείνο του εκλογικού σώματος που τον είχε εμπιστευθεί. Από εκεί και πέρα οι «σειρήνες» της Ν.Δ. έπιασαν το «τραγούδι» περί μείωσης των φόρων, τους οποίους μετέτρεψαν σε κεντρικό στοιχείο της πολιτικής τους εξαγγελίας με τα ήδη γνωστά αποτελέσματα...
Η αποδιοργάνωση
Ένα ακόμη στοιχείο που διαψεύδει την ανάλυση περί λανθασμένης επικοινωνιακής πολιτικής ως κύριας αιτίας της ήττας είναι ο ίδιος ο... Τσίπρας, ο οποίος χάρη στην επικοινωνιακή του δεινότητα – σχεδόν χάρισμα – κυριολεκτικά συνέτριβε τον Μητσοτάκη σε όλες τις αντιπαραθέσεις τους στη Βουλή ανεξαρτήτως θέματος. Ωστόσο οι επικοινωνιακοί του θρίαμβοι ουδέποτε αντέστρεψαν το δημοσκοπικό ή το κοινωνικό κλίμα.
Επομένως, το πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν πάντοτε πολιτικό. Αν λοιπόν επιχειρήσει να κάνει μια σοβαρή πολιτική εκτίμηση για τα αίτια της ήττας του, θα είναι ίσως προτιμότερο να στρέψει τη συζήτηση σε θέματα που είναι εξαιρετικά αντιδημοφιλή στο εσωτερικό του.
● Το πρώτο εξ αυτών, το οποίο άλλωστε είναι το πιο καθοριστικό για την ταχύτατη αλλαγή συσχετισμού μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ. μετά τις εκλογές του 2015, είναι η μεσαία τάξη, για την οποία τα είπαμε ήδη εκτενώς.
● Το δεύτερο αφορά την εικόνα του κράτους επί των ημερών του ΣΥΡΙΖΑ σε πλήθος ζητημάτων, από το μεταναστευτικό και τη δημόσια τάξη έως την εκατόμβη νεκρών στη Μάνδρα και στο Μάτι.
Η αίσθηση, για παράδειγμα, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αναγνωρίζει ευθύνες για τη διαχείριση των καταστροφών παρέμεινε έντονη έως και τις παραμονές των βουλευτικών εκλογών και λειτούργησε πολύ πιο καθοριστικά από την εκμετάλλευση της αθυροστομίας του... Πολάκη, το κότερο της Παναγοπούλου, τον Πετσίτη και όλα τα άλλα που ήρθαν να επικουρήσουν την προσπάθεια της Ν.Δ. για νίκη στις εκλογές.
Στα μεσαία στρώματα η εικόνα ενός λειτουργικού κράτους είναι πάντοτε κρίσιμη και η εικόνα αποδιοργάνωσης και απουσίας υπευθύνων που πληρώνουν στις καταστροφές είναι απωθητική, διότι τους μεταδίδει την αίσθηση περί επικράτησης της «ανομίας», με την οποία η Ν.Δ. έπαιξε πολύ επιτυχημένα καθ’ όλη την τετραετία.
Στον ΣΥΡΙΖΑ δεν αντελήφθησαν ότι η «έξοδος από τα μνημόνια» δημιουργεί απαιτήσεις «κανονικότητας» πολύ πέραν του τυπικού μέρους της «εξόδου».
Μακεδονική υποχώρηση
Το τρίτο αφορά τη Συμφωνία των Πρεσπών, για την οποία ήδη ο Τσίπρας έχει παραδεχθεί ότι είχε σοβαρή – και μάλιστα πανελλαδική – επίδραση στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών.
Τον Αύγουστο του 2018 η χώρα βγήκε τυπικά από τα μνημόνια και υποτίθεται ότι αυτή η λήξη θα αποτελούσε το πιο βαρύ προεκλογικό χαρτί του ΣΥΡΙΖΑ μαζί με τις γενναίες παροχές που ανακοινώθηκαν έκτοτε ως απόρροια και πιστοποίηση της εξόδου.
Ωστόσο η Συμφωνία των Πρεσπών κυριάρχησε πλήρως στη δημόσια σφαίρα από τον Ιούνιο του 2018 έως και τον Φεβρουάριο του 2019, οπότε κυρώθηκε από τη Βουλή της Βόρειας Μακεδονίας, και μετέτρεψε σε ερείπια την προσπάθεια του ΣΥΡΙΖΑ να ανακάμψει.
Κάποια δημοσκοπικά σκιρτήματα στο τέλος του 2018 και στις αρχές του 2019 ελέω πακέτου παροχών δεν στάθηκαν αρκετά, καθώς η πρόωρη επικύρωση της Συμφωνίας των Πρεσπών από τη γειτονική χώρα άλλαξε πάλι την ατζέντα, έφερε τη ρήξη με τον Πάνο Καμμένο και βύθισε την κυβέρνηση σε κρίση εσωστρέφειας.
Το πιο καθοριστικό στοιχείο σε όσα αφορούν τη Συμφωνία των Πρεσπών ενδεχομένως δεν ήταν η ίδια η λύση, παρά τα πολλά προβληματικά στοιχεία της, αλλά το γεγονός ότι αυτή συνομολογήθηκε σε μια περίοδο ακραίας όξυνσης της τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο, στη Θράκη, την Κύπρο και την ανατολική Μεσόγειο, αλλά και της αλβανικής επιθετικότητας εναντίον της ελληνικής μειονότητας.
Η Συμφωνία των Πρεσπών αναγνώρισε, πρώτη φορά επισήμως, ότι οι φυλετικά Σλάβοι – και μόνο κατά έναν ευρύ γεωγραφικό προσδιορισμό Μακεδόνες – γείτονές μας είναι εθνικά και γλωσσικά Μακεδόνες. Άρα κατοχυρώνουν διεθνώς, και με δική μας έγκριση, τη συγκεκριμένη επωνυμία με εθνικούς και πολιτισμικούς – και όχι γεωγραφικούς – όρους.
Πρακτικά, λοιπόν, μπορεί να έμεινε ήσυχος στον άγνωστο τάφο του ο Μέγας Αλέξανδρος, αλλά οι Έλληνες που μόνο γεωγραφικά προσδιορίζονται διεθνώς ως Μακεδόνες ήταν αναμενόμενο να πλημμυρίσουν από ένα πικρό αίσθημα αδικίας. Σημαντική δε μερίδα ψηφοφόρων σε άλλες περιοχές της χώρας ήταν επίσης αναμενόμενο να ανησυχήσουν για το ενδεχόμενο ανάλογης ποιότητας διπλωματικά... «αριστουργήματα» – κατά Κοτζιά – να επαναληφθούν στα μέτωπα με την Τουρκία.
Με βάση όσα έχουμε ήδη επισημάνει, η Συμφωνία των Πρεσπών δεν αποτελεί την κύρια αιτία της ήττας του ΣΥΡΙΖΑ, αφού προέκυψε όταν όλα είχαν κριθεί, αλλά:
● Πρώτον, ενταφίασε κάθε ελπίδα του ΣΥΡΙΖΑ να χρησιμοποιήσει την έξοδο από τα μνημόνια ως μοχλό αντιστροφής της αρνητικής διάθεσης κρίσιμων κοινωνικών ομάδων.
● Δεύτερον, ενδέχεται να λειτουργήσει αρνητικά στην επόμενη προσπάθειά του να κατακτήσει την πολιτική και ιδεολογική ηγεμονία.
Όλα τα υπόλοιπα που μπορεί να έχουν καταγραφεί ως φαινόμενα αλαζονείας και απώλειας επαφής με την κοινωνία – σύμφυτα
Αν λοιπόν στον ΣΥΡΙΖΑ έχουν όντως τη διάθεση να ξαναδούν τις αιτίες της άνετης ήττας τους, υπάρχει πολύ υλικό διαθέσιμο...
15.7.2019 / ΣΤΑΥΡΟΣ ΧΡΙΣΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
