Υπάρχουν ελληνικές λέξεις που δεν μεταφράζονται σε καμία άλλη γλώσσα… πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το περιβόητο (και χαμένο;) «φιλότιμο»! Γνωρίζατε ωστόσο ότι αντίστοιχες λέξεις υπάρχουν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου;
Η ελληνική λέξη «φιλότιμο» αποδίδεται στα αγγλικά «αγάπη για την τιμή» (Love for honour), ωστόσο αυτή, θεωρείται ανεπαρκής μετάφραση, καθώς η λέξη περιλαμβάνει πλήθος αξιών που είναι δύσκολο να οριστούν όπως αξιοπρέπεια, θάρρος, καθήκον, θυσία, σεβασμός.
Στο παρακάτω βίντεο του Ιδρύματος «Washington OXI Day Foundation», 29 διάσημοι με ελληνική καταγωγή δίνουν τον δικό τους ορισμό που κατά τη γνώμη τους, περικλείεται μέσα στη λέξη «φιλότιμο». Μία λέξη που περιγράφει έναν τρόπο ζωής: Το καθήκον, την τιμή, αλλά και την ταπεινότητα, το κουράγιο, τη γενναιοδωρία, την αξιοπρέπεια και την καλοσύνη.
Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα στις 16 Νοεμβρίου 2016, λίγο πριν παραδώσει τη σκυτάλη στον Ντόναλντ Τραμπ, είχε αναφέρει τη λέξη φιλότιμο περισσότερες από μία φορές, σε μια ομιλία από το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος η οποία έμεινε στην ιστορία.
Άλλες ελληνικές λέξεις, εκτός από το φιλότιμο, που είναι δύσκολο να μεταφραστούν σε άλλες γλώσσες είναι οι άμιλλα, θαλπωρή, μεράκι, χαρμολύπη, κελεπούρι, λεβέντης.
Λέξεις απ’ όλο τον κόσμο
Τέτοιες λέξεις όμως υπάρχουν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Λέξεις που δεν μπορούν να αποδοθούν μονολεκτικά σε καμία άλλη γλώσσα ή δεν μπορούν να μεταφραστούν με απόλυτη ακρίβεια.
Το ενδιαφέρον σε αυτές τις λέξεις είναι ότι περιγράφουν συναισθήματα ή καταστάσεις που βιώνουμε όλοι, αλλά στις υπόλοιπες γλώσσες περιγράφονται μόνο περιφραστικά, δεν υπάρχει μία λέξη που να τα αποδίδει.
Υπάρχει λέξη στα ιαπωνικά για παράδειγμα, για τη μητέρα που πιέζει το παιδί της να σπουδάσει. Σίγουρα το φαινόμενο δεν αφορά μόνο την Ιαπωνία, καθώς κάτι παρόμοιο σίγουρα κάνει και η αθάνατη Ελληνίδα μάνα, αλλά τελικά μόνο αυτοί επινόησαν μια λέξη για να το περιγράψουν.
Η Αγγλίδα καλλιτέχνης, Marija Tiurina δημιούργησε εντυπωσιακές εικόνες με τις οποίες περιγράφει λέξεις από διάφορες γλώσσες που δε μπορούν να μεταφραστούν, αποδίδοντας οπτικά το περιφραστικό τους περιεχόμενο.
Όπως σημειώνει η ίδια διάλεξε λέξεις που θεωρούσε γοητευτικές και αστείες, ενώ όλες οι ευφάνταστες εικονογραφήσεις έχουν δημιουργηθεί στο Photoshop. (ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΊΝΤΕΟ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ)
Η λέξη «Cafuné» χρησιμοποιείται στη Βραζιλία και την Πορτογαλία. Η χρήση της γίνεται όταν «με τα δάχτυλά μας χαϊδεύουμε τρυφερά, τα μαλλιά κάποιου σαν να θέλουμε να του πούμε ότι όλα θα πάνε καλά».
Η νορβηγική λέξη «Palegg» σημαίνει οτιδήποτε μπορεί να χωρέσει μέσα σε μια φέτα ψωμιού.
Η αραβική λέξη «Gufra» χρησιμοποιείται για να δηλώσει την ποσότητα νερού που χωράει στη χούφτα μας.
Η ιαπωνική λέξη «Baku- Shan» δηλώνει πως ένα κορίτσι είναι όμορφο, μόνο όταν το κοιτάς από πίσω.
Η γερμανοεβραική λέξη «Schlimazl» αναφέρεται στο άτομο που νιώθει άτυχο και πως όλα του πηγαίνουν μονίμως στραβά.
Η ισπανική λέξη «Duende» δηλώνει την ανθρώπινη συγκίνηση από ένα μοναδικό έργο τέχνης.
Η ιαπωνική λέξη «Age – Otori» χρησιμοποιείται για να δείξει την απογοήτευσή μας μετά από ένα αποτυχημένο κούρεμα.
Μια άλλη ιαπωνική λέξη, η «Kyoikumama» δηλώνει τη μητέρα που πιέζει τα παιδιά της να αριστεύσουν και να αποκτήσουν πτυχία.
«L’ appel Duvide» λένε οι Γάλλοι όταν νιώθουν να τους κατακλύζει το αίσθημα του κενού και κυρίως για να περιγράψουν την ενστικτώδη επιθυμία να κάνουν βουτιά στο κενό από κάποιο ψηλό σημείο.
Η γερμανοεβραϊκή λέξη «Luftmensch» σημαίνει «άνθρωπος του αέρα» και υποδηλώνει «το άτομο που είναι ονειροπόλο».
Η σουηδική λέξη «tretar» χρησιμοποιείται όταν οι Σουηδοί γεμίζουν τρίτη φορά την κούπα του καφέ τους.
Οι Γερμανοί λένε «Torschlusspanik» για τις χαμένες ευκαιρίες μιας ηλικίας.
Οι Γερμανοί πάλι όταν χαίρονται με τη δυστυχία του άλλου, χρησιμοποιούν τη λέξη «Schadenfreude».
16 ακόμη λέξεις που δεν μεταφράζονται μονολεκτικά σε καμία άλλη γλώσσα
Saudade: Είναι η πορτογαλική λέξη για μια βαθύτατη νοσταλγία, πίκρα και μελαγχολία για κάτι ή κάποιον που έχει χαθεί παντοτινά.
Erpante: Γαλλικό ρήμα που σημαίνει ότι ο δρόμος έχει τόσες στροφές σαν ένα φίδι.
Dépaysement: Γαλλική λέξη για την αίσθηση που σου προκαλεί το να μην είσαι στην πατρίδα σου, ή το να είσαι ξένος, μετανάστης ή με κάποιο τρόπο να είσαι μακριά από τις ρίζες σου.
Koi No Yokan: Ιαπωνική φράση που εκφράζει το προμήνυμα της αγάπης. Αυτό που νιώθεις όταν συναντάς για πρώτη φορά κάποιον τον οποίο ξέρεις ότι θα ερωτευτείς. Το νόημα διαφέρει από τον «κεραυνοβόλο έρωτα» ή «τον έρωτα με την πρώτη ματιά», καθώς δεν υποδηλώνει την αυτόματη έλξη που αισθάνεσαι ήδη, αλλά την πεποίθηση ότι αυτό είναι αναπόφευκτο να συμβεί κάπου στο μέλλον.
Ilunga (Μπαντού-Αφρική): Ο άνθρωπος που συγχωρεί την κακή συμπεριφορά από τον ερωτικό του σύντροφο την πρώτη φορά, μπορεί να την ανεχτεί τη δεύτερη φορά, αλλά ποτέ την τρίτη. Η λέξη αυτή κέρδισε το 2004 το βραβείο της πιο δύσκολης να μεταφραστεί λέξης, καθώς δεν υποδηλώνει ως άσπρο-μαύρο την αλλαγή της στάσης από τη συγχώρεση στη μη συγχώρεση, αλλά εμπεριέχει όλες τις λεπτές διαφοροποιήσεις στη συναισθηματική κατάσταση κάποιου που περνάει από την ειλικρινή και απόλυτη συγχώρεση στην ανεκτικότητα και τη δυσπιστία και, τελικά, στη μη αναστρέψιμη ματαίωση.
Ya’aburnee (Αραβικά): H δήλωση ότι επιθυμείς να πεθάνεις πριν τον άλλον, καθώς πιστεύεις ότι η ζωή σου θα ήταν ανυπόφορη χωρίς αυτόν.
Tartle (Σκωτσέζικα): Ο δισταγμός που νιώθεις όταν πρέπει να συστήσεις κάποιον και δε θυμάσαι το όνομά του.
Litost (Τσέχικα): Ο πιο κοντινός ορισμός είναι η κατάσταση αγωνίας και βασανισμού που βιώνεις, όταν απότομα βλέπεις ή συνειδητοποιείς τη δυστυχία του άλλου. Για τη λέξη αυτή ο Μίλαν Κούντερα είχε επισημάνει: «Μάταια έψαξα σε άλλες γλώσσες να βρω ένα αντίστοιχο αυτής της λέξης, παρόλο που μου είναι δύσκολο να φανταστώ πώς κάποιος μπορεί να καταλάβει την ανθρώπινη ψυχή χωρίς αυτήν την έννοια».
Mamihlapinatapei: Έτσι περιγράφουν οι Yagan της Χιλής το γεμάτο νόημα βλέμμα που μοιράζονται δυο ερωτοχτυπημένοι που θέλουν να ξεκινήσουν κάτι αλλά παραείναι ντροπαλοί για την πρώτη δύσκολη κίνηση.
Η ιταλική Culaccino, λέξη που υπάρχει μόνο στα ιταλικά. Είναι το υγρό σημάδι που μένει στο τραπέζι κάτω από ένα ποτήρι κρύο.
Iktsuarpok– Ινουίτ: Η αναμονή που σε κάνει να βγαίνεις έξω για να δεις αν κάποιος έρχεται.
Komarebi: Η λέξη που έχουν οι Ιάπωνες όταν το φως του ήλιου φιλτράρεται μέσα από τα δέντρα.
Η ρωσική Pochemuchka χρησιμοποιείται γι’ αυτόν που κάνει υπερβολικά πολλές ερωτήσεις.
Η ισπανική Sobremesa είναι το χρονικό διάστημα που συζητά η παρέα καθώς κάθεται στο τραπέζι μετά το φαγητό.
Η λέξη Jayus στην Ινδονησία γι’ αυτόν που λέει ένα αστείο τόσο χάλια που τελικά γελάς με αυτόν και όχι με το αστείο του.
Η χαβανέζικη Pana Po’o χρησιμοποιείται όταν ξεχνάς τα κλειδιά σου και ξύνεις το κεφάλι και νομίζει ότι θα σε βοηθήσει να θυμηθείς.
