Ψυχική υγεία: Πως επηρεάζεται από την οικονομική κρίση

Οικονομική κρίση και ψυχική υγεία: μια ιστορία επενδύσεων.

Καθ' όλη τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης κατακλυζόμαστε από τα Μ.Μ.Ε με οικονομικούς όρους όπως “επενδύσεις”, “κατάρρευση”, “χρεοκοπία”, “ύφεση”, “αξιοπιστία”, “εμπιστοσύνη”. Έννοιες όμως που συναντάμε και στο  λόγο των ειδικών ψυχικής υγείας όταν αναφέρονται στον ψυχισμό του ατόμου, αλλά και στο στόμα όλως μας όταν θέλουμε να αναφερθούμε στη συναισθηματική μας κατάσταση, στην ψυχολογία μας. Μέσα από αυτό το κοινό λεξιλόγιο, αυτή τη συχνά ταυτόσημη σημειολογία, θα επιχειρήσω να διατυπώσω κάποιες σκέψεις για τη σχέση ψυχικής υγείας και οικονομικής κατάστασης.

Γράφει ο  Αντώνης Κατσαμάγκος, ψυχολόγος- ψυχοθεραπευτής, μέλος της ψυχοδυναμικής ομάδας Αντίκρισμα.

Ο όρος κρίση χρησιμοποιείται για την περιγραφή ποικίλων καταστάσεων σε πολλούς τομείς της ζωής. Στην καθημερινότητά μας συχνά γίνεται λόγος για κρίση σε συλλογικό επίπεδο, όπως η οικονομική, πολιτική, ανθρωπιστική, περιβαλλοντική κρίση. Σε ατομικό επίπεδο, αναφέρεται σε οδυνηρές καταστάσεις όπως είναι η διάγνωση μιας χρόνιας ασθένειας, αναπηρίας, αλλά και σε καταστάσεις που έχουν να κάνουν με το στάδιο ζωής στο οποίο βρίσκεται το άτομο, όπως κρίση εφηβείας, κρίση στο γάμο κ.α. Σε όλες τις περιπτώσεις η έννοια της κρίσης αναφέρεται σε μια κατάσταση αποσταθεροποίησης, που προκύπτει από ένα απροσδόκητο γεγονός ή μια άγνωστη συνθήκη και απαιτεί άμεση δραστηριοποίηση από την πλευρά του ατόμου.

Το άτομο που βρίσκεται σε κρίση βιώνει τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται στη ζωή του ως εξαιρετικά απειλητική καθώς επιφέρει ένα σοβαρό ρήγμα στο σύστημα αξιών του, ανατρέπει τις πεποιθήσεις του και τις προτεραιότητές του. Στρατηγικές αντιμετώπισης που στο παρελθόν υπήρξαν αποτελεσματικές για την προσαρμογή του και την επίλυση δυσκολιών μοιάζουν αδύναμες και ανεπαρκείς απέναντι στη νέα κατάσταση. Ο άνθρωπος που βρίσκεται σε αυτή τη θέση, αδυνατεί να σκεφτεί, να παράγει εναλλακτικές λύσεις, να θέσει στόχους. Ο χρόνος παγώνει.

Το παρόν είναι αδύνατον να επενδυθεί με κάποιο νόημα, το παρελθόν εξιδανικεύεται ενώ το μέλλον μοιάζει ανύπαρκτο. Συχνά το άτομο κλείνεται στον εαυτό του, είτε γιατί νιώθει πως κανείς δεν μπορεί να το καταλάβει, είτε για να προστατευτεί από περαιτέρω απώλειες. Σε μεγάλο βαθμό ταυτίζεται με αυτό που χάνεται και εισέρχεται σε μια καταθλιπτική διεργασία, σε μια διεργασία “ύφεσης” περιορίζοντας τον εαυτό του, τις επιθυμίες του, τα όνειρά του. Οι αλλαγές που συμβαίνουν σηματοδοτούν και την απώλεια μέρους των επενδύσεων του ατόμου στην πρότερη κατάσταση. Οι επενδύσεις αυτές είναι υλικές, συναισθηματικές, ψυχικές και σε μεγάλο βαθμό συνδέονται και διαμορφώνουν την εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του. Από την επεξεργασία αυτού του βιώματος θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και η έκβαση της κρίσης. Αν δηλαδή, θα μπορέσει το άτομο έχοντας πενθήσει για τις απώλειές του να επενδύσει στη νέα πραγματικότητα και να προσαρμοστεί δημιουργικά ή αν θα οδηγηθεί σε κάποιο βαθμό αποδιοργάνωσης, στην κατάρρευση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αποδιοργάνωση είναι σε τέτοιο βαθμό που ο άνθρωπος αδυνατεί να λειτουργήσει χωρίς τη βοήθεια ενός ψυχολόγου ή ψυχιάτρου.

Τι είναι όμως αυτό που διαφοροποιεί την αντίδραση και την προσαρμογή; τι κάνει ορισμένα άτομα να βγαίνουν πιο δυνατά από την κρίση και άλλα να οδηγούνται στην κατάρρευση;

Το πώς θα βιώσει ένα άτομο μια κρίση εξαρτάται τόσο από την υποκειμενική αντίληψη ενός γεγονότος ως απειλητικού όσο και από το ίδιο το γεγονός. Στην περίπτωση της οικονομικής κρίσης υπάρχουν παράγοντες της οικονομικής ζωής που λειτουργούν επιβαρυντικά στην ψυχολογία του ατόμου. Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι αντικειμενικοί (όπως η ανεργία και η αντικειμενική αδυναμία αποπληρωμής οικονομικών υποχρεώσεων) και άλλοι υποκειμενικοί, στο βαθμό που η δράση τους εξαρτάται από την υποκειμενική αντίληψη του ατόμου. Το συναίσθημα της εργασιακής ασφάλειας και της επάρκειας του εισοδήματος διαφέρει από άτομο σε άτομο και σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την υποκειμενική αίσθηση ασφάλειας και το βαθμό ικανοποίησης από το εισόδημα του.

Όλες οι αλλαγές  στους παραπάνω παράγοντες συμβαίνουν εκτός μιας περιρρέουσας ατμόσφαιρας η όποια διαμορφώνεται από όσα δημόσια λέγονται για την οικονομική κρίση αλλά και τη συμβίωση των ανθρώπων στο δημόσιο χώρο. Η ατμόσφαιρα αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί “δίνει” τον συναισθηματικό τόνο και διαμορφώνει μια κοινή αντίληψη, μια μοιρασμένη εμπειρία. Διαμορφώνει τα κοινά, κατά κάποιο τρόπο, χαρακτηριστικά που μοιράζονται όλοι οι Έλληνες που ζουν σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και τα συναισθήματα που συνδέονται με αυτά. Μέσα από αυτό το κοινό και σε σύνδεση με αυτό θα προκύψουν οι ατομικές διαφοροποιήσεις στην αντιμετώπιση και στην προσαρμογή της κρίσης. Για παράδειγμα μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα επικείμενης καταστροφής κινητοποιεί διαφοροποιημένες αντιδράσεις απέναντι της, Για παράδειγμα, κάποιοι θα επιλέξουν να προστατευτούν αποσυρόμενοι, άλλοι θα προτιμήσουν να “πολεμήσουν” θεωρώντας την αποτέλεσμα παραπληροφόρησης, ενώ δε λείπουν και εκείνοι που θα την δουν ως ευκαιρία για να αποκομίσουν κέρδη αυξάνοντας τις δραστηριότητες τους.

Όσον αφορά στα ατομικά χαρακτηριστικά ιδιαίτερη σημασία έχει ο τρόπος με τον όποιο είχε επιτευχθεί η προσαρμογή στην προ της κρίσης κατάσταση. Ατομικές διαφορές στη διαχείριση των χρημάτων, όπως τάσεις εξοικονόμησης χρημάτων ή συσσώρευσης χρεών, το τι ο καθένας από εμάς είχε θεωρήσει σημαντικό στη ζωή του και είχε επενδύσει σε αυτό, ο βαθμός ικανοποίησης από τις επιλογές του, είναι κάποιοι από τους παράγοντες που θα επηρεάσουν τον τρόπο επεξεργασίας των απωλειών που σηματοδοτεί η κρίση. Τέλος, χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η ανοχή στη ματαίωση, η ανάγκη αίσθησης ελέγχου των καταστάσεων, το αίσθημα προσωπικής αξίας κ.α., καθώς και ο τρόπος που είχαν επιλυθεί προηγούμενες κρίσεις  είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε διαφοροποιημένες αντιδράσεις.

Το παρόν άρθρο είναι ελλιπές. Δεν αποτελεί μια προσπάθεια σφαιρικής αντιμετώπισης του θέματος και σίγουρα δεν περιλαμβάνει όλες τις παραμέτρους της σχέσης που εξετάζει. Πρόκειται για σκέψεις που προκύπτουν από την “παραδοχή” ότι τόσο στην οικονομική ζωή όσο και στην ψυχική ζωή χρησιμοποιούμε τους διαθέσιμους πόρους προκειμένου να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες μας. Στην προσπάθεια αυτή υπάρχουν περίοδοι “ανάπτυξης” αλλά και “ύφεσης”. Στην προσπάθεια αυτή οι κρίσεις είναι φυσιολογικές και αναπόφευκτες. Το σημαντικό είναι να μπορούμε να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε αυτό που “έχουμε” προκειμένου να μπορέσουμε να αναζητήσουμε αυτό που μας “λείπει”.

Πηγή: www.boro.gr

Ακολουθήστε το Madata.GR στο Google News Madata.GR in Google News

Δείτε ακόμα